چکیده:
گاهی پیری راهدان یا عشقی شورانگیز یا خوابی صادق،سبب دگرگونی احوال صاحبدلی با ذوق و نیل او به کمال معنوی میگردد. چنانکه تحول درونی سنایی را به«دیوانهای لایخوار»از مجذوبان منتسب کردهاند.شاید هم اندیشهای ژرف،یا نفس گرم و مؤثر دریادلی موجب گشته که سنایی عشرتجوی،ترک شاهد و ساغر کند و طریق زهد و انقطاع در پیش گیرد. سنایی،عارفی شریعتمدار است،بدینجهت چکامههای او،آکنده از معانی دینی و عواطف روحانی و نکات اخلاقی است.او در حدیقه، با حکمت صوفیه و موعظه و تاویل قرآن،سروکار دارد و در قصاید و غزلیات مغانهاش با ذوق روح و شطیحات. عشق به حق،هدف غایی تعلیمات اوست.اشعارش از رهگذر این عشق شورآفرین و اقتباس از قرآن کریم،همراه با زبانی برخوردار از واژگان غنی،معنویت خاصی یافته است.
خلاصه ماشینی:
سیری در آثار و اندیشههای سنایی اثر:دکتر فاطمه مدرّسی از:دانشگاه ارومیه چکیده گاهی پیری راهدان یا عشقی شورانگیز یا خوابی صادق،سبب دگرگونی احوال صاحبدلی با ذوق و نیل او به کمال معنوی میگردد.
به درستی معلوم نیست که«توجّه سنایی به مش رب عرفان و صبغه عرفانی گرفتن شعر وی،تا چه حد متأثر از محیط سرحس و اقامت در این خانقاه بوده است»،1و کدام بیدلی موجب گشته که شاعر طربجویی چون سنایی،از زخارف دنیوی رهد و به فضایل معنوی آراسته گردد و به زهد و تحقیق روی آورد.
کارنامهء بلخ یا مطایبهنامه:پیر غزنه،این منظومه را بدانگاه که در بلخ اقامت داشت،به نام سلطان مسعود سوم پادشاه غزنوی در چهارصد و نود و یک بیت،و بیست سه فصل،با بیانی استوار و منسجم به نام سیف الحق محمد بن منصور سرخسی،به پردهء شعر کشیده است.
تحریمة القلم یا تجربة العلم:سنایی این مثنوی را خطاب به قلم،در دویست و دو بیت به رشتهء نظم درآورده است،و در آن معانی نغز و پرمغز عرفانی و نکات عمیق اخلاقی را به شیوهای دلپذیر بیان نموده است.
و آن را با این ابیات آغاز کرده است: مرحبا ای سیهرخ دوزبان ای حدیثآفرین بیدلوجان کاتب وحی کردگار تویی مرکب عقل را سوار تویی کاملی بیسفاهت و بیشه ناطقی بیضمیر و اندیشه لوح محفوظ پاک دفتر توست عقل کار پیشکارهء سرتست4 دیوان سنایی:حاوی قصاید و رباعیات و مقطعات است و چهارده هزار بیت دارد.
قصیدهء پارسی قبل از سنایی به اوج کمال خود رسیده بود،هیچ عنصری تازه به لحاظ ساخت و صورت نمیتوانست وارد آن بشود،اما سنایی با توفیق کامل توانست،تجربهء زهد و مثل و بخش عظیمی از اندیشهء عرفانی را داخل این ساختار ورزیده و پرشکوه کند.