چکیده:
این تحقیق برآن است تا پارهای از دشواریهای نحوی حاصل از شواهد شعری را، از منظر عروض و قافیه، مورد نقد
و بررسی قرار دهد. سؤال تحقیق آن است که آیا شعر با توجه به موانع و محدودیتهایی چون : وزن، قافیه، موسیقی و
... میتواند سند صرفی یا نحوی باشد؟ و اصولا استناد به شعر، ارزش علمیدارد یا خیر؟ به منظور دستیابی به پاسخ، با
استناد به برخی از کتابهای معتبر نحوی، شواهد متعددی از حاکمیت موسیقی به جای نحو و نیز ضرورت شعری و تأثیر
آن بر شواهد صرفی و نحوی، همچنین ضرورت ساخت کلمات با هجای بلند بررسی شده است و در ادامه،از قافیه و
تأثیر آن در مخالفت با قواعد نحوی سخن به میان آمده است .
خلاصه ماشینی:
میتواند سندِ صرفی یا نحوی باشد؟ و اصولاً استناد به شعر، ارزش علمیدارد یا خیر؟ به منظور دستیابی به پاسخ، با استناد به برخی از کتابهای معتبر نحوی، شواهد متعددی از حاکمیت موسیقی به جای نحو و نیز ضرورت شعری و تأثیر آن بر شواهد صرفی و نحوی، همچنین ضرورت ساخت کلمات با هجای بلند بررسی شده است و در ادامه،از قافیه و تأثیر آن در مخالفت با قواعد نحوی سخن به میان آمده است .
آیا بر سخن نحویان در باره «أب» میتوان اعتماد کرد ؟ نباید فراموش کرد که حاکمیت موسیقی لفظی بر صرف یا نحو، تنها مختصِ شعر نیست، بلکه نثر نیز در بسیاری از موارد این ویژگی را در خود جای داده است.
نمونه این نوع دخل و تصرف در ساختار کلمه با اهداف عروضی، بیت زیر است (أبو العَلاء المَعَرِّی، رسالة الملائکة، تحقیق محمد سلیم الجندی، 1944 م، ص 213): أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ العَقْرَابِ الشَّائِلاتِ عُقَدَ الأَذْنَابِ مُتَفْعِلُنْ، مُفْتَعِلُنْ، مُسْتَفْعِلْ مُسْتَفْعِلُنْ، مُتَعِلُنْ، مُسْتَفْعِلْ همان طور که ملاحظه میشود، این بیت از بحر رجز است و لذا شاعر سعی کرده با بلند آوردن هجای کوتاه در«العقرب» مشکل«عَرُوض(منظور از «عروض »در اینجا، آخرین تفعیله از مصرع اول است)» و«ضَرْب (منظور از «ضرب »، آخرین تفعیله از مصرع دوم است)» دو مصرع را حل کند، در نتیجه دست به تغییر ساختار کلمه زده است که متأسفانه برخی از لغت شناسان بدون توجه به این مسأله ، کلمه «عقراب» را صورت دیگر این کلمه ذکر کردهاند.
ق ) در این زمینه میگوید (الاشتقاق، أبو بکر بن سَرَّاج، تحقیق محمد صالح التکریتی، بغداد، 1973 م، ص 39): گاه شاعری فصیح از گذشتگان یافتهام که به سبب ضرورتِ وزن، مجبور به قلبِ ساختارِ یک لفظ شده است و یا به همان دلیل، دست به اشتقاق لفظی برای معنای مورد نیاز خود زده تا بدان وسیله شعر خویش را سامان بخشد.