چکیده:
شناسایی ویژگیهای انسان از دیدگاه قرآن، همواره مورد توجه اندیشمندان اسلامی بوده است. در قرآن کریم، دو دسته از آیات درصدد تبیین این ویژگیها برآمدهاند. دستهای از آنها به ثناگویی او پرداخته و بهترین سپاسها و ستایشها را در حق او روا میدارند و دستهای دیگر او را سرزنش کرده و بدترین نکوهشها را نثارش میکنند.هدف از این نوشتار، رازگشایی از این توصیفات دوگانه قرآنی است. تحقیق حاضر با رویکرد نظری و روش کتابخانهای و به منظور نقد و بررسی اقوال و آراء برخی از اندیشمندان اسلامی انجام شده است. تفکیک بین مرحله تکوین که خداوند امکانات و تواناییهای ویژهای در اختیار انسان قرار داده و مرحله ارزشگذاری اخلاقی که همواره با اراده و اختیار و تکلیف همراه است، کلیدی است که میتواند در بازگشایی این راز به ما مدد رساند.
خلاصه ماشینی:
"مطلب دیگر اینکه جایگاه و پایگاه هر یک از این زمینههای منفی و مثبت در انسان در کجاست؟ آیا خوبی و بدی، خیر و شر در انسان به هم آمیخته است؟ و هیچیک جایگاه مخصوص به خود ندارند؟ نکته سوم اینکه به نظر میرسد ایمان و تزکیه و تعلیم، مربوط به مرحلهای است که انسان دارای اختیار و اراده است و خداوند او را به اجرای اوامر و ترک نواهی تکلیف کرده است؛ در حالی که میبینیم بسیاری از مدحهای قرآن از انسان، اصلا ناظر به این مرحله نیست و به مرحله قبل از این، توجه دارد که همان مرحله تکوین است و شاید بهتر است گفته شود مدح در اینجا، مدح آفرینشگر انسان است که برای به کمال رساندن او، چنین امکانات و استعدادهایی در اختیارش قرار داده است.
) (نجم: 7ـ9) 1 آیتالله جوادی آملی پس از بیان قلمرو فطرت و در تبیین قلمرو طبیعت، شئون انسان را به ادراکی و تحریکی تقسیم میکند و میگوید : اما قلمرو دیگری نیز در حیات گسترده انسان وجود دارد که بر اساس (إنی خالق بشرآ من طین)(ص : 71) به مرزهای طبیعت میرسد و با وجود برکات فراوانی که به همراه دارد خطرساز و نیازمند هشدار و مراقبت است و آنچه به عنوان لزوم اعتدال و میانهروی توصیه میشود و در سخنانی چون: «خیر الامور اوسطها» 2 ظهور میکند، مربوط به همین منطقه طبیعت است که در زوایای آن میتوان حس، خیال، تخیل، وهم، شهوت و غضب آدمی را مشاهده کرد که هر یک از این امور هم برکتآور است و هم خطرساز (در قلمرو فطرت، سخن از خیرالامور اوسطها نیست، بلکه هر اندازه سرعت و سبقت و طلب و همت در حیات طیبه بیشتر باشد عاقلانهتر و پسندیدهتر است."