چکیده:
ترجمۀ فاطمه درعلی اصطلاح جادۀ ابریشم در اواخر سدۀ نوزدهم به راههای تاریخی میان چین و اروپا اطلاق شد. اما برخلاف آنچه از این نام برمی آید، مهم ترین کالایی که از این طریق مبادله می شد کاغذ بود نه ابریشم. کاغذ را قرنها پیش از میلاد چینیان ابداع کردند و بعدها مردمان آسیای مرکزی فن ساخت و کیفیت آن را بهبود بخشیدند. تا پیش از سده های نخست میلادی، کتاب به شکل طومار بود و از آن پس، شکل صحیفه (کدکس) رایج شد. جفت لوح چوبی پوشیده از موم و بسته با لولا نیز صورت دیگر کتاب بود. پیش از رواج کاغذ، اوراق ساقۀ پاپیروس در مصر و پوست در دیگر نقاط جهان مادۀ نوشتنی رایج بود. مسلمانان در قرن اول/ هفتم که آسیای مرکزی را فتح کردند با کاغذ آشنا شدند و آن را به آسیای غربی و حوزۀ مدیترانه و اروپا بردند. در قرن دوم/ هشتم، با گسترش امور دیوانی در دستگاه خلافت عباسی، نیاز به کاغذ فزونی یافت. در آن زمان، بغداد بازار مهمی به نام سوق الوراقین (بازار کتاب فروشان) داشت. از قرن چهارم/ دهم به بعد، کاغذ نقش مهمی در شکوفایی علم و ادب در کشورهای اسلامی داشت. اروپاییان کاغذسازی را از مسلمانان اندلس آموختند و مدتی بعد، ایتالیاییان کاغذهایی ظریف و ارزان ساختند. با این حال، در اروپای قرون وسطا کتاب بسیار نادر و گران قیمت بود. پس از حملۀ مغول، تجارت در مسیر میان چین و کشورهای غربی دوباره رونق یافت؛ البته درست نمی دانیم که آیا این رونق ارتباط عامل اصلی تحول در صنایع کاغذ و چاپ بود یا نه. فن چاپ در قرن هشتم میلادی در چین به کار می رفت و در قرن پانزدهم به طرزی ناشناخته وارد اروپا شد. در هر صورت، مسیر تجاری ای که چین را به غرب آسیا و کشورهای حوزۀ مدیترانه متصل می کرده نقش مهمی در تاریخ بشر داشته؛ اما مهم ترین کالایی که از این طریق مبادله می شده کاغذ بوده است نه ابریشم. از این رو، بهتر است آن را «جادۀ کاغذ» بخوانیم.
خلاصه ماشینی:
"در هر صورت،مسیر تجاریای که چین را به غرب آسیا و کشورهای حوزهء مدیترانه متصل میکرده نقش مهمی در تاریخ بشر داشته؛اما مهمترین کالایی که از این طریق مبادله میشده کاغذ بوده است نه ابریشم.
31 صدها هزار از اسناد متعلق به سدههای سوم/نهم تا هفتم/سیزدهم که در قرن سیزدهم/نوزدهم در جنازه52 یا خزانهء کنیسهء بن عذرا6241در قاهره کشف شده است، نشاندهندهء رشد روزافزون استفاده از کاغذ در روابط تجاری کشورهای حاشیهء مدیترانه است که آن را برای مراسلات،قراردادها،فهرست اموال،و ثبت اسناد خود به کار میبردند.
61 اگر دربارهء تعداد شگفتآور کتابهای این کتابخانهها ده برابر یا حتی بیشتر اغراق کرده باشند،همچنان گواهی است بر شکوفایی فرهنگ نوشتن در کشورهای اسلامی در طول سدههای میانه که بر اثر افزایش تولید کاغذ ممکن شده بود.
مثلا کتابخانهء صومعهء قسطنطنیه در قرن پنجم/یازدهم تنها دوازده جلد کتاب داشت که هشت نسخه از آنها روی کاغذ نوشته شده بود؛و کتابخانهء سوربن،که به فاخرترین کتابخانهء جهان مسیحیت شهرت داشت،در سال 8331 م تنها 883 جلد کتاب برای خواندن در محل کتابخانه و 8271 جلد برای امانت دادن داشت؛اگرچه از این تعداد 003 جلد را مفقود گزارش کردهاند.
در این زمان،کتابت قرآن بر کاغذ رواج یافت؛در مغرب و اندلس،استفاده از پوست در چندین قرن بعد نیز همچنان تداوم یافت؛طی سدههای بعد،دامنهء خوشنویسی گسترش بیشتری یافت و خوشنویسان خطوط پیوستهتری برای نوشتن قرآن و دیگر متون کاغذی به کار گرفتند که تحولاتی در هنر خوشنویسی کشورهای اسلامی به دنبال آورد."