چکیده:
واژه دیاپیر در اصل ریشه یونانی دارد و به معنی سوراخ کردن است. دیاپیر به فرایندی که طی آن مواد با وزن مخصوص کمتر از طبقات رویی خود، بالا آمده وآنها را می شکافد و سپس در سطح زمین ظاهر می گردد، گفته می شود (Ramberg,1981,PP20-21).این اصطلاح در سال1915 توسط M.L.MarazeC توصیف و به کار گرفته شده است. منشاء دیاپیر ها ممکن است متفاوت باشد. برخی از آنها دارای منشا آذرین، برخی دیگر گچی و یا حتی سلول های یخی هستند. این پدیده اخیر در مناطق قطبی با افزایش حجم باعث ایجاد پینگو می شود (سبزه ای، 1375، 158). معمولی ترین دیاپیرها گنبد های نمکی است که پراکندگی آن در سطح زمین نسبتا زیاد است. نمک به خاطر وزن مخصوص کمتر نسبت به لایه های خود بر اثر تحریکاتی مانند فشارهای تکتونیکی با ایجاد گسله در طبقات رویی، به سمت بالا حرکت کرده و در سطح زمین ظاهر می شود. اهدافی که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد به قرار زیر است.1- عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه اصفهان1- مشخص نمودن نحوه تشکیل نمک.2- مشخص نمودن بالا آمدگی لایه های نمک و تشکیل گنبد های نمکی.3- ویژگی های سازند هرمز.4- پراکندگی جغرافیایی گنبدهای نمکی در ایران. بر اساس نتایج به دست آمده منشاء دیاپیرها متفاوت است و در مورد نحوه تشکیل آن نظرات متفاوتی ارائه شده است بدین ترتیب:1- نظریه رومانیایی 2- فرضیه تکتونیک 3- فرضیه آتشفشانی
خلاصه ماشینی:
"البته با توجه به برخی خصوصیات بارز گنبد های نمکی جنوب ایران که تقریبا در تمامی آنها مشاهده شده است (از جمله وجود چهار ردیف چینه شناسی کاملا مشخص در همه آنها) و همچنین وجود قطعات بیگانه از جنس آذرین اسیدی و بازیک و دگرگونی در آنها احمدزاده هروی و دیگران،1372)، معتقدند که هر مدلی که برای نحوه تشکیل و بالا آمدن گنبدهای نمکی مطرح و ارائه می شود، باید به سوال هایی از قبیل سؤال های زیر پاسخ داده و دلیل قانع کننده برای این پرسشها ذکر نماید از آن جمله است: 1- ردیف رسوبی (چینه شناسی) سازند هرمز به چه علت از زمان تشکیل (کامبرین) تاکنون همچنان به طور نسبی سالم مانده است؟ آیا نمک، با واحد های روی آن با همان نظم اولیه با هم بالا آمده اند؟ چگونه؟ 2- ماهیت دگرگونه های یافت شده درگنبد ها چیست و چرا وجود دارد؟ 3- نقش ماگماتیسم های اسیدی و بازیک در تشکیل گنبدها چیست و چه پیوندی با رسوبات تبخیری دارد؟ 4- برای ناخالصی های نمک و چگونگی جای گرفتن تکه سنگ های اسیدی و بازیک در نمک هرمز چه توصیفی داده می شود؟ 5- علت ناهمزمانی آشکار شدن گنبدها در سطح زمین چیست؟ ناقرینگی شکل گنبد ها به چه علت است؟ 6- آرایش و جای گیری کنونی گنبد های نمک جنوب ایران چه پیوند زایشی با نیروهای شکل دهنده این ساختار های زمین شناسی دارد (احمد زاده هروی،1372 ص 16)."