چکیده:
بیتردید ادبیات زبانهای مختلف بر یکدیگر تأثیر متقابلی داشتهاند.در این میان میزان تأثیر و تأثر ادبیات عربی و فارسی از همدیگر امری است که بر هیچ فارسیزبان و عربزبانی پنهان نیست.نگارندهء مقالهء حاضر در پی آن است که پس از بیان برخی از منافع و سودمندیهایی که از رهگذر بررسی ادبیات به صورت تطبیقی برای یک محقق ادبی حاصل میشود،نمونههایی از مضامین و صور خیالی مشترک ادب عربی و فارسی را به خوانندگان ارائه کند.امروزه ادبیات تطبیقی شاخهای با اهمیت از ادبیات به شمار میآید که در بررسیها و پژوهشهای ادبی ممکن است رهیافت و دستاوردهای مغتنم و ارزشمندی به همراه داشته باشد.ادبیات تطبیقی1که در زبان عربی به آن «الأدب المقارن»گفته میشود،شاخهای از ادبیات،یا به تعبیر بهتر،شاخهای از نقد ادبی است که به مقایسهء میان آثار ادبی در زبانهای مختلف میپردازد و شباهتها و نقاط افتراق آن آثار را از جنبهها و زوایای گوناگون ادبی تحلیل و بررسی میکند.به دیگر سخن،ادبیات تطبیقی به بحث و بررسی تأثیرگذاری آثار ادبی ملتهای مختلف میپردازد و از انعکاسها و بازتابهای ادبیات یک ملت در ادبیات سایر ملتها سخن میگوید.بهطور خلاصه میتوان گفت که ادبیات تطبیقی تصویر و انعکاس ادبیات یک ملت در ادبیات سایر ملتها است.از رهگذر بررسی ادبیات به گونهء تطبیقی ارزش آثار ادبی هرچه دقیقتر و بهتر نمایان میشود.
خلاصه ماشینی:
"در مقالهء حاضر کوشش شده است پس از مطرح ساختن تاریخچهای از ادبیات تطبیقی،و تعیین حوزه و محدودهء کارکرد آن،و بیان برخی نتایج و دستاوردهایی که از رهگذر بررسی ادبیات به صورت تطبیقی برای یک محقق ادبی حاصل میشود، نمونههایی از مضامین و صور خیالی مشترک میان ادب عربی و فارسی به خوانندگان ارائه شود.
به عنوان مثال،هزاران اثر ادبی از عربی و ترکی و انگلیسی و فرانسه بدون گرفتن رنگ و بو و ذوق ایرانی به فارسی ترجمه شده است و نمیتواند مورد بحث ادبیات تطبیقی قرار گیرد،چرا که آن ترجمههای صرف در سرشت و ذات ادبیات فارسی تأثیرگذار نبوده و فقط از زبانی دیگر برگردانده شده است؛حال آنکه اقتباس شعر و داستان به صورتی که در ادبیات ملت گیرنده حل و هضم شود و مهر و نشان خاص آن ملت را بپذیرد،در قلمرو ادبیات تطبیقی است؛مانند اقتباس توأم با تصرف قطعات و آثار و موارد زیر به فارسی: تأثیر سلامان و ابسال ادبیات یونانی در ادبیات فارسی تأثیر داستان لیلی و مجنون عربی در لیلی و مجنونهای ادبیات فارسی تأثیر پذیرفتن زهره و منوچهر ایرج میرزا از ونوس و آدونیس شکسپیر تأثیر دختر سروان پوشکین در عقاب دکتر خانلری در ادب عربی نیز در این مورد میتوان از تأثیر تراژدی آنتونی و کلئوپاترای شکسپیر بر نمایشنامهء شعری مصرع کلیوباترای احمد شوقی نام برد.
همانطور که پیشتر نیز اشاره شد،زبان و ادبیات عربی به اعتقاد تمامی نقادان و محققان عرب،بیشترین تأثیر را در میان ادبیات ملل مختلف،از زبان و ادب فارسی پذیرفته است،و این تأثیر در ابعاد و زمینههای مختلف و متنوعی بوده است که اکنون مجالی برای ذکر آن نیست."