چکیده:
چند صباحی است که اصطلاحات کتابخانه الکترونیکی، کتابخانه دیجیتال و کتابخانه مجازی با معادلهای دیگری که گاه بهجای آنها بهکار میرود در متون فارسی مربوط به کتابداری به چشم میخورد و تلاشهایی نیز برای نشان دادن وجوه افتراق و اشتراک میان این اصطلاحات در انتشارات مربوط به حرفه دیده میشود. آنچه در این نوشته خواهد آمد در پی پاسخ دادن به این پرسش است که آیا بین مفاهیم کتابخانههای سنتی (واقعی)، خودکار، الکترونیکی، دیجیتال (یا دیجیتالی یا رقمی یا رقومی) و مجازی (یا بدون دیوار) واقعا تفاوتی وجود دارد یا نه. رویکرد بهکار رفته در این نوشته، رویکردی واژهشناختی و نیز مفهومی است، به این معنا که تلاش میشود نخست معانی دقیق واژگانی مانند خودکار، الکترونیکی، دیجیتال (یا هر معادل دیگری که بهجای آن بهکار میرود) و مجازی (یا هر معادل دیگری که بهجای آن بهکار میرود) با استفاده از واژهنامههای تخصصی تعریف و آنگاه با توجه به معانی بهدست آمده، بحث مفهومی ارائه گردد. در پایان این نوشته، پیشنهاد شده که اگر تقسیمبندی برای کتابخانهها لازم است، این تقسیمبندی با توجه به نقش شبکهها در شناساندن مجموعههای دیگر و فراهمسازی متون انجام شود. این واقعیت که کتابخانهها در فرایند تکامل از مرحلهای به مرحله دیگر، از جهش یا موتاسیون استفاده نکردهاند نیز در این تقسیمبندی ضروری است. پیشنهاد دوم منطقا این است که نهادهای مسئول در کشور، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و با انجمن علمی کتابداری و اطلاعرسانی ایران برای هریک از مراحل بالا، در صورت پذیرش، اصطلاحاتی یکسان تدوین کنند تا در آینده از بروز سوءتفاهمهایی همانند آنچه در این نوشته مورد بحث قرار میگیرد، جلوگیری شود.
خلاصه ماشینی:
"کتابخانههای واقعی،خودکار،الکترونیکی،دیجیتال و مجازی:بالاخرهکدام واقعی و کدام مجازی است؟ دکتر مرتضی کوکبی1 کیده {IBچند صباحی است که اصطلاحات کتابخانۀ الکترونیکی،کتابخانۀ دیجیتال و کتابخانۀ مجازییا معادلهای دیگری که گاه بهجای آنها به کار میرود در متون فارسی مربوط به کتابداری بهچشم میخورد و تلاشهایی نیز برای نشان دادن وجوه افتراق و اشتراک میان این اصطلاحاتدر انتشارات مربوط به حرفه دیده میشود.
البته منابعچاپی نیز در کنار منابع الکترونیکی وجوددارد اما خدمات کتابخانهای بیشتر به صورتالکترونیکی انجام میشود»؛و در تعریفکتابخانههای دیجیتال از شبکههای پرسرعتنام میبرد و درعینحال،به نقل از برخیدیگر،اصطلاح کتابخانههای بدون دیوار رانیز برای همین کتابخانهها استفاده میکند(6:125-126).
اما نکتهای که بررسی آن در اینجا لازم به نظرمیرسد این است که حتی>واژهنامۀ پیوستۀعلم کتابخانه و اطلاعات<نیز در تعریفمربوط به کتابخانۀ مجازی براین باور استکه: «اصطلاح کتابخانۀ دیجیتال2مناسبتراست زیرا کلمۀ مجازی(که از مفهوم واقعیتمجازی عاریه شده)چنین مینماید که تجربۀاستفاده از چنین کتابخانهای،هنگامی کهدر واقع،تجربۀ خواندن یا دیدن یک مدرکبر روی صفحۀ کامپیوتر ممکن است کیفابا خواندن همان نشریه به صورت چاپی،متفاوت باشد درحالیکه محتوای اطلاعاتی،صرفنظر از قالب،یکی است همانند چیز«واقعی»نیست»(13).
اما آنچه که در پایان این نوشته میتواندر مرحلۀ اول پیشنهاد کرد این است کهاگر تقسیمبندی برای کتابخانهها لازم استباتوجهبه نقشی که شبکهها نخست درشناساندن مجموعههای دیگر و سپس درفراهمسازی متون ایفا کرده و نیز این واقعیتکه کتابخانهها در فرایند تکامل از مرحلهای بهمرحلۀ دیگر،از جهش یا موتاسیون استفادهنکردهاند بهتر است تقسیمبندی زیر موردبررسی قرار گیرد: (به تصویر صفحه مراجعه شود) پیشنهاد دوم منطقا این است که نهادهایمسئول در کشور،سازمان اسناد و کتابخانۀملی جمهوری اسلامی ایران و یا انجمنعلمی کتابداری و اطلاعرسانی ایران برایهریک از مراحل بالا،در صورت پذیرش،اصطلاحاتی یکسان تدوین کنند تا در آیندهاز بروز سوءتفاهمهایی همانند آنچه که دراین نوشته مورد بحث قرار گرفت،جلوگیریشود."