چکیده:
در این مقاله ابتدا مهمترین ادلۀ فخر رازی برای اثبات نظریۀ او در مورد «خلق اعمال» مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. هر سه دلیلی که وی برای رد ضرورت اختیار و تمام سیزده دلیلی که برای اثبات نظریۀ «کسب» خویش اقامه کرده است، ابطال شدهاند. سپس تفسیرهایی که او با توجه به نظریۀ مذکور ارائه داده است، مورد نقد و بررسی قرار گرفتهاند. به این منظور، همۀ آیاتی که وی تحت تأثیر این نظریه، برخلاف معنای ظاهری تفسیر کرده است، جمعآوری شده و با توجه به سایر آیات، معنای ظاهری و متبادر از الفاظ و شأن نزول آیات، و صحت و سقم برداشتهای او معین و این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از برداشتهایی که فخر رازی تحت تأثیر نظریۀ خلق اعمال از آیات قرآن داشته، صحیح نیست.
In this essay the most important arguments of Fakhr ʾal-Din al-Razi for the theory that all acts are created only by God (khalq al-aʿmal) are investigated. In the course of this investigation each of his three arguments rejecting the necessity of free will and all his thirteen arguments for proving his theory of occasional cause (kasb) are refuted. Subsequently، Fakhr ʾal-Din al-Razi’s interpretations of the Qur’an which are under the influence of this theory are criticized. In order to accomplish this، all of the Qur’anic verses، which as a result of this theory are interpreted by him in a way incongruous with their apparent meaning، are presented. His interpretations are evaluated taking into consideration other Qur’anic verses، the apparent meaning of the verses at issue، and the circumstances of their revelation (asbab al-nuzul)، and it is concluded that none of the interpretations of Fakhr ʾal-Din al-Razi which are based on the theory of the “creation of acts” are valid.
خلاصه ماشینی:
٣. رد ضرورت اختيار فخر رازي در مقابل اين سخن که «هرکس بالضروره مي يابـد کـه اگـر بخواهـد کـاري را انجام دهد، انجام مي دهد و اگر نخواهد، انجام نمي دهد» استدلال مي کند: ١ـ دليل اول : اين سخن خلاف نظر همۀ علما است ، زيرا گروهي از دانشمندان کاملا مخالف اختياري بودن افعال انسان اند و دسته اي ديگر که قائل بـه اختيارنـد بـراي اثبـات نظريـۀ خـود استدلال کرده اند.
٢ـ دليل دوم : بر فرض که بپذيريم هرکس مي يابد که اگر کاري را اراده کند، آن کار را انجام مي دهد و اگر اراده نکند، انجام نمي دهد، مسلما نمي تـوانيم بپـذيريم کـه خـود اراده نيز به ارادٔە انسان وابسته باشد؛ يعني چنين نيست که اگر اراده کردن را اراده کند، آن اراده از او ناشي شود و اگر اراده نکند، ناشي نشود، زيرا اگر اراده نيـز منـوط بـه ارادٔە قبلي باشد، آن ارادٔە قبلي نيز وابسته به ارادٔە قبلي ديگري خواهد بود و تسلسل اراده هـا لازم مي آيد.
٤. ادلۀ نظريۀ فخر رازي در مورد خلق اعمال و نقد آن ها فخررازي براي اثبات نظريۀ خود ادلۀ متعددي ذکر کرده است که مهم ترين آن هـا مـورد بررسي قرار مي گيرد: دليل اول : بنده در وقت انجام فعل اختياري يا بر ترک آن فعل قادر نيست و يا قـادر است .
نقد دليل اول : فعل اختياري در صورتي که تمام شرايط تحقق آن فراهم باشد و حتي فاعل انجام آن کار را اراده کرده باشد، چون علت تامۀ آن محقـق شـده اسـت ، ضـرورت پيدا مي کند و ديگر فاعل قادر بر ترک آن فعل نيست .