چکیده:
این پژوهش در پی یافتههایی برای این پرسشهاست:1)شورش شیر خان افغان از چه
عواملی نشأت میگرفت و هدف آنچه بود؟2)این شورش چه سرنوشتی پیدا کرد و
چرا؟3)پیامدهای آنچه بود؟این شورش که در سال 1040 ه.ق در حوزه جغرافیایی قندهار رخ داد و ادامه آن تا
1041 نیز کشیده شد، در دوره حاکمیت شاه صفی(52-1038 ه.ق)، جانشین شاه عباس اول، که
سلطنت وی آغاز دوره دوم حیات سیاسی صفویه محسوب میشود، به وقوع پیوست و اوضاع
ایالت مهم قندهار را دچار آشفتگی کرد.ضعف شاه صفی در حکومتداری و ناآرام بودن
اوضاع غرب کشور بر اثر حمله عثمانی، همراه با رقابت موجود بین شیر خان و علیمردان
خان حاکم قندهار فرصتی را برای شیر خان فراهم کرد تا جاهطلبی و فزونخواهی خویش را
بیازماید.هرچند تلاشهای وی برای دستیابی به حکومت قندهار با سرکوب شدن بهدست رقیب
دیگر ناکام ماند.در این مقاله علل بروز شورش شیر خان افغان و اقدامات او، آغاز و فرجام شورش،
عوامل ناکامی و پیامدهای آن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.روش تحقیق در این مقاله از نوع پژوهش تاریخی و روش انجام آن به صورت
کتابخانهای و گردآوری اطلاعات به شیوه فیشنگاری بوده است.
خلاصه ماشینی:
"از شورشهای این دوره که جای تحلیل و بررسی دارد، شورش شیر خان افغان از اهالی فوشنج است که مدتی مایه اشتغالات ذهنی شاه صفی و نیز درگیریهای عملی حاکم قندهار، علیمردان خان زیک، را فراهم کرد.
علیمردان خان که از نقشه او آگاه شد، اعلام کرد که بین پادشاه ایران و پادشاه هند طریقه دوستی و مسالمت برقرار است و با توجه به اینکه ایلچی(سفیر)آن دولت به نام سید برکه در دربار شاه صفی است و محمد بیک ایلچی صفوی نیز در هندوستان است، 3 این اقدام موجب تیرگی روابط و دشمنی خواهد شد.
4-عدم همراهی حکام هندی و حتی عدم حمایت پادشاه مغولی هند از شیر خان شیر خان برای بهدست آوردن پیروزی در برابر علیمردان خان سعی کرد برخی از حکام هندی از جمله حاکم مولتان را با خود همراه سازد و از نیروهای آنان علیه رقیب استفاده کند(7:ص 75/22:ص 91)او حتی با وعده تصرف قندهار برای پادشاه هند سعی داشت حمایت او را نیز جلب کند، اما این تلاشها به اتحاد پایداری بین آنان منجر نشد، زیرا رفتار غارتگرانه شیر خان نسبت به کاروانهایی که از نواحی هند میآمدند و شخصیت بلندپرواز او که پیشتر حتی نقشه تصرف هند را در سر میپروراند، هندیان را نسبت به او بدبین کرده بود و این شخصیت افغانی را برای خود یک خطر بالقوه میپنداشتند.
در بروز شورش شیر خان افغان، قدرتطلبی و انگیزههای شخصی او، اختلاف با علیمردان خان حاکم قندهار و نیز ناتوانی شاه صفی در برقراری تعادل بین رجال حکومت و تلاش آنان برای تثبیت موقعیت خود در مناسبات جدید قدرت مؤثر بوده است."