چکیده:
فروپاشی"شوروی"و شکلگیری جمهوریهای جدید،ارزش و اهمیت جایگاه سرزمینی ایران را در منطقه و جهان،بیشازپیش ارتقاء بخشیده است.جمهوریهای آسیای مرکزی و حوزهء دریای مازندران(و نیز افغانستان)محصور در خشکی هستند.این کشورها برای تامین تقاضاهای متنوع و نیز عرضهء نفت و گاز خود و اقتصاد جهانی،برای بازارهای پرجاذبه و همچنین منابع غنی این مناطق،به مسیرهای ارتباطی کوتاه و مطمئن منتهی به آبهای آزاد نیازمندند.این عرضه و تقاضای عظیم،تکاپو و رقابتی گسترده را در منطقه شکل داده است.با وجود مزیتهای متنوع ایران،کشورهایی در منطقه،با سرمایهگذاری و بهتدبیر،در تلاشند تا با در اختیار گرفتن محوریت این چرخهء بزرگ،علاوه بر خلق ظرفیتهای گسترده درآمدی،اشتغال و توسعه،منزلت منطقهای و بینالمللی خود را نیز ارتقاء بخشند.بررسی مقایسهای ظرائف و ویژگیهای موقعیتی ایران و کشورهای رو سیه،جمهوریهای آسیای مرکزی و قفقاز،ترکیه و پاکستان،برتریهای جایگاه کشور و به صورت خاص،مزیتهای محور شرق و چابهار برای روان سازی این مبادلات عظیم را تبیین و آشکار خواهد کرد.
خلاصه ماشینی:
"در این تحقیق،هدف اولا طرح مسأله ارزش موقعیت سرزمینی ایران برای تحقق تبادلات جهانی-منطقهای است،ثانیا،بازشناسی فرصتهای جهانی-منطقهای و ظرفیتهای مبادلاتی ملی و محور شرق(به ویژه برای آسیای مرکزی)،ثالثا،تلاش برای تعریف منابع درآمدی جدید بهمنظور سامان دهی به فرایند توسعه پایدار در کشور و بهخصوص در استانهای شرقی به عنوان یک"الزام ملی"(پیشین:143)است و این که سه ضرورت و درواقع سه ظرفیت توسعهء جهانی،منطقهای و ملی،از طریق محور شرق،در"تعامل موثر"باهم قرار گیرند.
در این پژوهش،بر اساس مبانی نظری فوق،با تاکید بر جایگاه سرزمینی ممتاز ایران به عنوان یک"سرمایه"و بهویژه موقعیت ارتباطی چابهار و محور شرق برای اتصال اسیای مرکزی، افغانستان(و در مراحل بعد قفقاز و روسیه)به آبهای بینالمللی و"شکار"فرصتهای طلایی جهانی-منطقهای،"تعامل توسعه ملی و منطقهای و جهانی"مورد بررسی قرار میگیرد.
دولتهای مختلف پاکستان در طول دو دههء گذشته پیوسته،تمامی توان و تلاش خود را بهکار گرفتهاند تا،مسیر عبور کریدورهای ترانزیت و خطوط لولهء نفت و گاز آسیای مرکزی به جای ایران،در افغانستان متمرکز شود در این صورت،باتوجه به محصور بودن آن کشور در خشکی،پاکستان میتواند ادامهء مسیر تا دریای آزاد را با پشتیبانی بنگاهها،محافل و کشورهای غربی(بهویژه امریکا)و عربی(منطقه)برنامهریزی کند.
امنیتی این فرآیند در ایران و پرهیز از اتلاف بیشتر زمان و بهویژه شکلگیری عزم و اجماعی در سطح ملی برای توسعهء استانهای شرقی و سود جستن از فرصتهای گستردهء بینالمللی برای سامان بخشی به"تعامل ملی،منطقهای و جهانی"مورد اشاره،چارهء کار خواهد بود و در این صورت بهاعتبار تمامی داشتههای ارزشمند کشور و بهویژه"موقعیت ارتباطی"محور شرق،رقابتی تعیینکننده،وجود نخواهد داشت و درنتیجه،پاکستان باید برای برخورداری از آثار جانبی، این جریان گسترده،با کمک ایران،برنامهریزی کند."