چکیده:
مسجد جامع عتیق قزوین مانند سایر مساجد جامع کشور،از ابهت خاصی برخوردار است.این مسجد از نوع مساجد چهار ایوانی است و شکل مربع مستطیل،شرقی-غربی و گنبدی،خربزهای دارد.کتیبههای خاص آن،از نظر سبک هنری،نگارش و مفاهیم،در هنر خوشنویسی و معماری جایگاه خاصی دارد.
این مقاله با هدف بازشناسی و بررسی زیباشناختی،کتیبههای مسجد جامع بهطور عام و شبستان مسجد را بهطور خاص مورد مطالعه قرار میدهد.
با مطالعه و تجزیه و تحلیل کتیبههای مسجد جامع قزوین میتوان به زیبایی،فصاحت کلام،محتوا و صنعت ادبی آنها دست یافت و به واقعیتهای هنری بکر و اصیل کتیبهها پی برد.
در این مقاله،پیشینهء تاریخی شهر قزوین بررسی میشود و در تحلیلی مبسوط به معماری دوران صفویه و معرفی توصیفی مسجد جامع قزوین پرداخته میشود.همچنین هریک از کتیبههای مسجد، اعم از آیات قرآن و احادیث و ادعیه معرفی و بررسی میشود.
روش تحقیق به صورت تاریخی،تحلیل و توصیفی بوده و اطلاعات از بررسی اسناد و همچنین به صورت میدانی گردآورده شده است.
خلاصه ماشینی:
"اسلوب بنا نیز نشان میدهد که بقعهء نامبرده از پیش آتشکده بوده و چنانکه مشهور است،در (قاشرف مایل به ظهور آسایش خلق و به استحصال دعای خیر به جهت دوام و بقای عمر و دولت جاوید مدت همیون پادشاه جمجاه ظل الله روحی و من یروح فداه توفیق جسته مقصود آن مطلوب چنان بود که درخت هرگونه فاسد که سایهء آن باعث توحش و تزلزل عباد است برافکنده و بن و بیخ آن به نیروی بازوی همت رفیعشان برکنده شده نام نیکشان به یادگار ماند چنانچه بعد از نهضت نواب معظم الیه به سمت خراسان که حسب الامر قبلهء عالم و عالمیان قامت اعتبار ما به طراز فرمانفرمایی و حکمرانی این ولایت منظور و نظم مهمات این صفحات به نیابت برادر والاگهر به کف کفایت و کفالت ما مرجوع آمد ما نیز تأسی به کردار و رفتار صاحب نامدار فرمودیم و حسب الامر نواب معظم الیه در مقام استرفاه اهل این بلد از نیک و بد برآمده عموم سکنه محلات مزبور را از هرگونه تحمیلات دیوانی که از روی بینجه در عهد قدیم مخترع بود از تاریخ شهر رمضان المبارک سنه 1238 و ما بعد معاف و به امتثال امر نواب صاحب کامیاب به قید لعنتنامه ابدی مرفوع القلم فرمودیم که دیگر مابعدها از مباشران سرکاری و مملکتی و کدخدایان محلات اعم از حواله نقدی یا صادر و وارد ولایتی از مقوله هنگام ورود اردوی شاهی و خروج میهمانی و مترودین و نزول میهمان و مطالبه فروش و اوانی و ظروف و عمله و کشیک عمارت و بر خروجی و تحمیلات باغبانان باغات عمارات سرکاری و خانه نزول به علت کروی بای شیای کان به هر اسم و رسم که در محلات معمول میداشتهاند موقوف قلم و قدم را از حوالجات مرفوع دارند مقرر آنکه عالیجاه رفیع جایگاه مجدت و نجدت همراه مقرب الخاقان میرزا بزرگ و زیرکار و عالیجاهان مستوفیان و مباشران سرکاری و کلانتر و عمال خجسته اعمال و کدخدایان و رئیس سفیدان و قاطبه سکنهء قزوین مضمون حکم محکم مطاع را به گوش عبودیت نیوش اصقاع و ثبت دفاتر خلود کرده از شایبه تغییر مصون و تخلف از حکم والا را موجب تنافی رأی والا و باعث غضب و نفرین و لعنت ابدی و عدم رضای خالق بیچون دانسته در هیچ عصری از اعصار به نقض این قرارداد لعن و توبیخ دنیوی و اخروی را بر خود نه پسندیده و در عهده شناسند تحریرا فی شهر رمضان المبارک سنه 1238 قد اتفق علماء الشیعه بل جمیع الفرق و الملل علی ان بانی هذه البناء الخیر فی جوار الله و رحمه و مبدلیه و مخربیه کالابلیس المرود فی لعنه الله و ملائکته و کتبه و رسله-حرره محمد المتولی المتخلص بمایل(سید محمد علی گلریز،مینو در یا باب الجنه قزوین،صص 499-498 و 501-500)."