چکیده:
رضاخان، برای تثبیت خود و ایجاد حکومتی عاری از نفوذ مذهب و روحانیان ـ الهام گرفته از غرب به خصوص آتاتورک در ترکیه ـ اقداماتی انجام داد. هرچند نوسازی در این دوره ـ که با الگوی مدرنیسم غربی مطابقت داردـ به صورت ناقص و نیم بند انجام شد، اما ثمره مهم آن، یعنی سکولاریسم پیگیری شد و تا حد قابل ملاحظه ای اجرا شد. در این راستا سازمان روحانیت شیعه به عنوان یک نهاد دینی در معرض تحدید و حذف از صحنه اجتماع قرار گرفت؛ تا جایی که اعضای این سازمان به صحنه رویارویی مستقیم با مصداق های نوگرایی عصر رضاشاه کشیده شدند. این مقاله تلاشی در پاسخ به این سوال اساسی است که اصلاحات و سیاست های نوگرایانه رضاشاه چه تاثیری بر قدرت و نفوذ سازمان روحانیت شیعه در جامعه ایران داشته است؟ به نظر نگارنده رضاشاه با نوسازی ارتش و نظام اداری، نظام قضایی، نظام آموزشی و سازمان اوقاف حکومت خود، باعث کاهش چشمگیر نفوذ و قدرت روحانیت شیعه در سالهای 1299 تا 1320 شد.
خلاصه ماشینی:
"در دوران مظفر الدین شاه نیز،ضرورت گسترش روابط با غرب و اصلاحات اداری، صدر اعظمهایی چون امین الدوله،امین السلطان و عین الدوله را بر آن داشت تا از اعمال نفوذ روحانیان در امور سیاسی و اجتماعی جلوگیری کنند و بدین ترتیب در این دوره،رابطهء سازمان روحانیت و حکومت به تضاد کامل انجامید که در نتیجه، روحانیان،انقلاب مشروطه را در کنار روشنفکران سکولار به پیروزی رساندند(آدمیت، حکومت تا اندازهای جنبهء رسمی هم یافت و طبق قانون اساسی مقرر شد هیئت پنج نفرهای از علما مسئولیت تطبیق قوانین مجلس با موازین شرع را عهدهدار شوند،اما پس از پیروزی اولیهء جنبش مشروطه،در خصوص ماهیت و جهت مقصد اصلی انقلاب در بین روحانیان تردیدهایی پدیدار شد؛به ویژه آنکه پارلمانتاریسم، قانونگذاری و مشکل رابطهء قانون موضوعه با قانون شرع و اصل تفکیک قوای روحانی از سیاسی،مشاجرات و کشمکشهایی ایجاد کرد؛به طوریکه در عمل،هیئت پنج نفرهء مذکور تشکیل نشد و با گسترش نفوذ گروههای روشنفکری مدرن و تشدید روند نوسازی ایران،نفوذ روحانیان رو به کاهش گذاشت(اتحادیه،1631،ص 102)؛با وجود این،روحانیان در مقابل اندیشههای روشنفکران که ماهیتا در تعارض با اصول و عقاید مذهبی بود،مقاومت میکردند؛ضمن آنکه برخی اقدامات از جمله خارجنمودن امر معاملات زمین از دست روحانیان و تلاش برای ثبت اسناد و املاک توسط نهادهای جدید که در دورهء ناصر الدین شاه برای اولین بار مطرح شد و از قدرت و نفوذ روحانیان و تواناییهای اقتصادی آنها میکاست،با مخالفت روحانیان مواجه گشت."