چکیده:
زبان عادی و علمی آکنده از واژههایی است که بار علی دارند.بسیاری از توضیحات و تبیینهای ما علی هستند.اما هنگامی که سعی در تحلیل مفهومی علیت میکنیم دچار مشکل میشویم.اولین تحلیل جدی در باب علیت تحلیل هیومی است.طرفه اینجاست که با وجود اهمیت و شهرت هیوم هنوز هیچ اجماعی در مورد تفسیر صحیح آرای این فیلسوف اسکاتلندی صورت نگرفته است.1آنچه در این نوشته میخوانید بازسازی انتقادی مجموعه نظریاتی است که در ادبیات فلسفی به آنها نظریات انتقامگرایانه در باب علیت میگویند.وجه مشترک تمامی این نظریات تقلیل دادن مفهوم علیت به مفهوم قانون و یا انتظام است.اما از آنجا که این نظریات عمیقا ریشههای هیومی دارند آموزههای اصلی آنها در آثار هیوم نیز بازشناسی میگردد.
خلاصه ماشینی:
به عبارت دیگر،تنها در صورتی مجاز به سخن گفتن و تفکر در باب روابط علی میباشیم که این روابط به نحوی مناسب خود را بر تجارب حسی تحمیل کنند (Hume,1978:book 111,sec 2) همانطور که قبلا گفته شد واضح است که علیت نمیتواند به عنوان ویژگی یک شیء یا یک رخداد محسوب شود.
حتی اگر مجاورت زمانی- مکانی جزو شرایط صدق جملات علی محسوب نگردد این عنصری اساسی در فرآیندهای مشاهدتی روزمره است که در علی خواندن آنها هیچ تردیدی نداریم (Pssillos,2002:19) دومین شرط لازم برای تحقق رابط علیت،تقدم زمانی علت بر معلول است.
اگر دو شرط همجواری و تقدم کافی نباشند اضافه کردن چه شرطی میتواند رویدادهای علی مانند پرتاب سنگ و شکسته شدن پنجره را از رویدادهای شبه علی مانند خوردن بمب بر روی زمین و انفجار آن متمایز کند؟ پاسخ هیوم بدین پرسش،ارتباط ضروری است Hume,1978:77) علت رخدادی است که تحقق رخداد معلول را ضروری میسازد.
چنین تعریفی همانند تعریف 1 این شکل را داراست که هرگاه C علت E محسوب شود میتوان شرطی همانند X ساخت که بالفعل باشد و تعریف را ارضاء کند و در نتیجه علت E محسوب گردد (SosaToodey,1993:7) 4-2-علیت و انتظامها به طور دقیق مشخص نیست که در دیدگاه هیوم،مفهوم انتظام جزئی بالفعل از تلقی و تصور ادیان از تصور علیت است یا آنکه چنین مفهومی باید در نظام متافیزیکی ادیان وارد شود و جزئی از تصور مرکب علیت قرار بگیرد.
البته پیش فرض چنین فیلسوفانی آن است که کسانی که حکم به رابطه علیت بین دو رخداد بر مبنای اصل انتظام و اقتران دائم میکنند جنبههایی که بر مبنای آنها میتوان مشابهت رخدادها را درک نمود،میشناسند.