چکیده:
سمرقند و بخارا،از شهرهای هویتدار و حادثهساز شرق اسلامیاند که در درازنای تاریخ برجسته خود فراز و نشیبهای گوناگون را پیموده و تاریخ و ادب از آنها به افتخار یاد کردهاند.این دو شهر بزرگ از مهمترین شهرهای ماوراء النهر به شمار میروند که همواره با اسطورهها و تاریخ ایران همراه بوده و شاعران،عالمان و دانشمندان نامدار پارسیزبان فراوانی در دامان خود پروردهاند. بیگمان،شناخت بهتر و روشنتر ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی و پیشینه تاریخی این شهرها،زمینه درک بهتر دگرگونیهای سیاسی-اجتماعی و اقتصادی آنها را فراهم خواهد آورد.این پژوهش با ارزیابی جغرافیای تاریخی سمرقند و بخارا،اهمیت سیاسی، فرهنگی و تاریخی آنها را برمیرسد.
خلاصه ماشینی:
"صاحب برهان قاطع نیز درباره واژه بخارا میگوید: شهری است مشهور از ماوراء النهر و مشتق از بخارست؛به معنی بسیار علم و چون در آن شهر علما و فضلا بسیار بودهاند،بنابراین بدین نام موسوم شده است3.
کهنترین آثار مربوط به سکونت انسان در ناحیه بخارا نیز تا کنون از همین دوره بوده و گرچه بخارا از گذشته پیشینه فرهنگی و اقتصادی داشته،از اواخر قرن پنجم میلادی رونق یافته و به یکی از شهرهای مهم منطقه بدل شده است؛ هنگامی که هفتالیان(054-365 م)به این ناحیه دست یافتند.
د)اهمیت تاریخی و فرهنگی بخارا در درازنای تاریخ از مهمترین شهرهای ایالت سغد و ناحیه ماوراءالنهر بوده و کشفهای باستانشناسان این دعوی را اثبات کرده است.
،به این شهر تاختهاند،اما به روی سمرقند مرکز نشر معارف اسلامی و مهد عالمان وارسته در درازنای قرون بوده و افراد برجستهای به جهان اسلام فرستاده که آوازه برخی از آنان جهانگیر شده است.
نام سمرقند نیز مانند بخارا در کتیبه بیستون وجود ندارد و بر پایه منابع،رسیدن سپاهیان و فرمانروایان هخامنشی بدانجا معلوم نیست،اما اسکندر کبیر در 823 پیش از میلاد،هنگام فتح مرزهای شرقی خود به این شهر وارد شد.
همچنین امیران مستقلی،در روزگار رنگ باختن قدرت ساسانیان در سمرقند و دیگر شهرهای ماوراءالنهر،بر این شهر حکم میراندند که در منابع تاریخی از آنان با نام ترخون یا اخشید یاد شده است1.
شخصیت ابو عبد الله جعفر رودکی سمرقندی؛یعنی پدر شعر فارسی نیز از دیگر کسانی است که نام سمرقند را در تاریخ ادب این سرزمین پرآوازه ساخت2."