چکیده:
پرستش و تقدس از دیرباز در میان اقوام مختلف وجود داشته و مناسک، جایگاه ویژهای در بین ادیان و مذاهب، به خود اختصاص داده است. دین اسلام نیز در این خصوص مستثنی نیست و بهجا آوردن مناسک، زیارت قبور، توسل جستن و شفاعت خواستن از خداوند و ائمه و پیامبران، از مهمترین امور دینی قلمداد میگردند. از مهمترین این مناسک میتوان به حج اشاره کرد. حج، آمیزهای از کنشهای فیزیکی انسانها در جغرافیای کعبه است که به قصد قربت به پروردگار جهانیان انجام میگیرد. در این نوشتار مروری بر انواع کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی حج صورت میپذیرد و در آخر، فهرستی از کارکردهای مختلف حج و نمودهای آن ارائه میشود.گفتنی است این پژوهش، توصیفی و از نوع کتابخانهای است و با کندوکاو منابع مختلف، در صدد تبیین کارکردهای حج است.
خلاصه ماشینی:
"در آیات مختلف قرآنی، به مسألة دستگیری تنگدستان10 و منافع بسیاری که برای مردمان است11 و نیز رشد و رونق کسب و کار12 و افزایش تجارت13 و تقویت پایة فرهنگ جامعه پذیری و قوام جوامع و همبستگی اجتماعی14 و برخورداری از برکات و منافع کوتاه و بلند مدت15 و رهایی از تحریمهای دشمنان با افزایش تبادل اطلاعات علمی و اقتصادی و تولید علم16 و تنظیم امور اساسی جامعه، حتی در حوزة فردی و شخصی17 و مانند آن اشاره شده است.
به هر حال، از آیات و آموزههای قرآنی و روایات، به دست میآید که از مهمترین اهداف و فلسفة وجودی دین و کتب آسمانی و فرستادن پیامبران آن بوده است که مردمان را با حقوق خویش آشنا سازند و نسبت به هستی و جهان و نقش پروردگاری خداوند و خلافت عمومی بشر آگاهی دهند و به مسیر تعالی و کمال بیندازند و قید و بندهای اسارت درون و بیرون یعنی صاحبان زر و زور و تزویر را از گردن و عقل و تن و جانشان بزدایند.
از اینروست که خداوند در آیة 3 سورة توبه، موسم حج را فرصتی مناسب برای اعلان مواضع بر شمرده که مردمان سراسر جهان با حضور در این موسم علمی و عملی، میتوانند با حقوق و تکالیف راستین خویش آشنا شوند و زمینة قیام و جنبش عمومی و تودهای را علیه هرگونه ظلم و ستم و تجاوزگری فراهم آورند و خود برای دستیابی به قسط و عدالت مشهود قیام کنند."