چکیده:
نظریة میل محاکاتی یکی از نظریههای مهم انسانشناسی در سدة بیستم میلادی است که بر مبنای مطالعات تاریخی و ادبی، توسط رنه ژرار، اندیشمند معاصر فرانسوی، ارائه گردیدهاست و میتواند در بسیاری از شاخههای علوم انسانی، بهویژه نقد ادبی، کاربرد داشته باشد. بر پایة این نظریه، منشأ اکثر تنازعات و خشونتها در تاریخ، میل محاکاتی و به تبع آن رقابت و تنازع محاکاتی است و جوامع بشری همواره در طول تاریخ برای کاستن از حدت و شدت تنازعات محاکاتی، پدیدهای به نام قربانی بلاگردان را وجهالمصالحة ارباب قدرت قرار دادهاند. از نظریة میل محاکاتی میتوان بهخوبی برای تجزیه و تحلیل و نقد شاهکارهای ادبی و نیز اساطیر و حماسههای کهن بهره جست، زیرا به عقیدة رنه ژرار، ویژگی مشترک همة این آثار آن است که نویسندگان آنها در تبیین سازوکار میل محاکاتی توفیق داشتهاند. نظریة ژرار در بسیاری از داستانهای شاهنامۀ فردوسی نیز قابل تطبیق است و تجزیه و تحلیل آنها بر این اساس میتواند افقهای جدیدی در نقد ادبی فراروی محققان این عرصه قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
ژرار براي تبيين رفتار تقليدي آدمي ، بـا وام گـرفتن اصـطلاح محاکـات از افلاطـون ، کاربرد آن را از حوزة فلسفة هنر به حوزه هاي ديگري چون انسان شناسـي و رفتارشناسـي تسري مي دهد و تلقي افلاطوني از محاکات را، از ايـن جهـت کـه مفـاهيمي مهـم چـون سلطه طلبي و تنازع را لحاظ نکرده است ، مورد انتقاد قرار مي دهد (ژرار، ١٩٨٧: ٨).
ژرار درگيري اجتناب ناپذير اين رقابت را که از رهگذر تقليد پديدار شده است ، «تنـازع محاکاتي »١مي نامد (ژرار، ٢٠٠٠: ٩٦) و تأکيد مي کند که در جريان تنازع محاکاتي ، رسـيدن به خواسته (از سوي خواهنده ) يـا تـداوم و بسـط تسـلط بـر آن (از سـوي الگـو/ رقيـب ) به تدريج کم رنگ شده و از ميان برداشتن رقيب ، به هدف اصلي تنـازع تبـديل مـي شـود.
در مثلث ميل محاکاتي ، ديو و ديوبچه ، خواهنده ؛ کيومرث و سيامک ، الگو / رقيـب ؛ و «تخـت مهـي » خواسته است : کيـومرث زيـن خـود کـي آگـاه بـود کـه تخـت مهـي را جـز او شـاه بــود (همان ) ازآنجاکه در اين درگيري ، امکان مصالحه وجود ندارد و بقاي هر يک از طرفين منـوط به نابودي طرف ديگر است ، ظهور بلاگردان منتفي است و ايـن تنـازع بـا نـابودي طـرف ضعيف تر پايان مي يابد.
٧- نتيجه گيري براساس نظرية ميل محاکاتي رنه ژرار، منشأ بيشتر تنازعات و خشونت هاي تاريخ بشر کـه در فرهنگ ، اساطير و ادبيات منعکس شده ، حاصل رقابت محاکـاتي اسـت .
/ Girard, René (1965), Deceit, Desire, and the Novel, Translated by Yvonne Freccero, Baltimore: Johns Hopkins University Press.