چکیده:
مفهوم تبیین از مفاهیم اصلی فلسفه علم است که در خصوص نسبت آن با اصل علیت بحث های زیادی صورت گرفته است. تا پیش از پیدایش پوزیتیویسم دیدگاه رایج این بود که تبیین یک پدیده به معنای بیان علت آن است، اما برخی از پوزیتیوست ها با تحویل رابطه تبیینی به رابطه ای استنتاجی و منطقی تلاش کردند مفهوم تبیین را جدای از مفهوم علیت تعریف کنند. در این نوشتار با بررسی مشکلات این دیدگاه پوزیتیویستی و با تمسک به دیدگاه طرفداران اصل علیت در دوران معاصر مشخص خواهد شد که جدایی مفهوم تبیین از مفهوم علیت دلیل اصلی تردید در کلیت و ضرورت قوانین علمی و باعث بی مبنایی پیش بینی های علمی است. استدلال اصلی این است که مفهوم ضرورت علی به دلیل آنکه در توصیف و توجیه نتایج پژوهش های علمی نقشی محوری دارد، برای فیزیک و متافیزیک به یک اندازه حیاتی است.
خلاصه ماشینی:
"اینکه هیوم در خصوص اصل علیت و مسئلۀ استقرابه یک شیوه بحث میکند نشان میدهد که او نیز،احتمالا ناخواسته،هنوز با عقلگرایانیمانند ارسطو موافق است که عقل و تجربه از یکدیگر جدا نیستند و برای دفاع از کلیت وضرورت قوانین علمی نه تنها به آزمون استقرایی بلکه به اصل علیت نیز نیاز است.
براین اساسبرخی از پوزیتیویستها حتی از مفهوم تبیین نیز استفاده نمیکردند و حاضر نبودند قوانینعلمی را تبیینگر رویدادها بدانند،اما خیلی زود این پرسش مطرح شد که آیا با صرفتوصیف وضعیت کنونی جهان میتوان رویدادهای آینده را پیشبینی کرد؟مشکل اینبود که قانون به دانشمند امکان پیشبینی رویدادهای آینده را میدهد و اگر قانونتبیینگر نباشد و صرفا توصیفگر باشد راهی برای پیشبینی رویدادها به شمار نمیرود.
براساس این شرط قوانین علمی مورد استفاده در یک تبیین باید صادقباشند،ولی همپل به عنوان یک تجربهگرا راهی تجربی برای اثبات قوانین کلی ندارد ودر این صورت اثبات تحقق شرایط تبیین ناممکن میشود.
بنابراین با اینکه تلقی همپل این است کهمففهوم تبیین را بدون بار متافیزیکی تعریف کرده و توانسته آن را به فرهنگ واژههایمعنادار پوزیتیوسیتها بازگرداند،اما به نظر میرسد مدل همپل به دلایلی که بیان شد ودر نهایت به دلیل استفاده از مفهوم قانون به بحث از علیت منتهی میشود.
p kroY weN,gnihsilbuP dnalraG,esuaC dna wal E} &%02615MNAG026G% فصلنامۀ فلسفه و کلام اسلامی آینۀ معرفت دانشگاه شهید بهشتی،بهار 90 dna yhposolihP cimalsI fo lanruoJ hcraeseR ytisrevinU ithseheB dihahS fo ygoloehT "مکان"و"خلاء"از دیدگاه ابو علی سینا و ابو البرکات بغدادی دکتر غلامحسین رحیمی* عبد الرسول عمادی** چکیده {IBمکان فضایی است که جسم در آن قرار میگیرد و خلاء حالتی است که این فضا ازهرگونه مادۀ فیزیکی خالی میشود."