چکیده:
پایین آمدن توده ای از مواد سست و منفصل در روی دامنه ها، که در آن مقداری آب نیز موجود است، لغزش زمین یا جابه جایی توده ای مواد نامیده می شود. در 16 خرداد ماه سال 1384 در روی محور مواصلاتی اردبیل- تبریز در منطقه ای به نام گردنه صایین زمین لغزه ای به وقوع پیوست که یک نفر بر اثر سقوط اتومبیل جان خود را از دست داد، چندین اتومبیل آسیب دید و خسارت بسیار سنگینی نیز بر جاده وارد آمد. شیب زیاد دامنه (بیش از سی و پنج درجه)، بارندگی های بهاره و چند روز قبل از وقوع زمین لغزه (از اول فروردین ماه سال 1384 ه.ش تا 16 خردادماه همان سال 150 میلیمتر بارندگی رخ داده که بخشی از این بارندگی به خاک نفوذ کرده و سیالیت خاک را بالا برده است)، هوازدگی شدید سازندهای سطحی (تا عمق بیش از پنج متر)، خاک نفوذپذیر و نسبتا ضخیم (0.5 تا 1.5) در سطح زمین، بالا بودن ظرفیت اشباع از آب سازندهای سطحی (به طور متوسط 53 درصد)، زیاد بودن حد خمیری و حد روانی سازندهای زیرسطحی شامل توف های آتشفشانی و سنگ های آذرین دیگر (به ترتیب 26و 30 و 34 و 92 درصد) که نفوذ آب را در عمق با مشکل مواجه می سازد، نهایتا شرایط را برای وقوع زمین لغزه مهیا می سازد. وجود ترانشه جاده که بدون محافظ رها شده بود، بالا بودن سطح آب زیرزمینی که به صورت چشمه های کوچک و بزرگ بیرون می آیند، تکتونیزه بودن منطقه، عدم توجه به مسایل مورفودینامیک در هنگام احداث جاده و سرانجام سنگینی ناشی از عبور و مرور وسایل نقلیه موجب کاهش مقاومت دامنه شده، زمینه را برای وقوع زمین لغزه مهیا ساخته است. همزمان با وقوع لغزش بعضی از پدیده های ژئومورفیک در منطقه به وجود آمد که از آن جمله می توان به پرتگاه لغزش، کاسه لغزش، دریاچه لغزش و غیره اشاره نمود. بعد از ایجاد لغزش و شکل گیری اشکال ژئومورفولوژی، عملیات بازسازی جاده توسط اداره کل راه و ترابری استان اردبیل سبب تغییر چشم انداز ژئومورفولوژی منطقه، و در مواردی سبب تحریک عوامل مورفوژنز شده است که از آن جمله می توان به مسدود کردن بیشتر مسیر تخلیه دریاچه لغزش و تخلیه مواد و خاک از بالادست جاده به داخل رودخانه بالخلی که در پایین دست آن نیز سد مخزنی یامچی قرار گرفته، اشاره نمود. این عمل سبب پرشدن سد خواهد شد و از عمر مفید سد خواهد کاست. در این مطالعه سعی خواهد شد عوامل موثر در وقوع زمین لغزه 16 خرداد سال 1384 و نتایج و پیامدهای موفوژنیک آن بررسی گردد.