چکیده:
در آیاتی از قرآن کریم، انسان خلیفه خداوند معرفی شده است. از نظر ملاصدرا، آنچه موجب شده از میان مخلوقات الهی تنها انسان دارای چنین صفتی باشد، ضعف او در خلقت و ظلوم و جهول بودن اوست که این خصیصه در آیات کتاب الهی، دلیل اصلی استحقاق آدمی برای دریافت امانت الهی معرفی شده است. به باور ملاصدرا، این امانت نوری است که بر همه موجودات عرضه شد؛ اما فقط انسان توانست آن را حمل کند و به واسطه این نور، خلافت الهی به انسان اختصاص یافت. وی میان خلافت در زمین و خلافت در عالم تفاوت قائل است. خلیفه در زمین، نوع بشری (حضرت آدم× و اولاد او) است؛ اما خلیفه در تمام عالم حضرت محمد’ است که واسطه در خلقت کل عالم و مشکاتی است که تمام علوم و معارف از او دریافت می شود.
Man has been known as the caliphate of God in some Quranic verses. For Molla Sadra، human weakness in creation as well as human tyranny and foolishness form the foundation of his being caliphate alone. Quran has known such states of man as main origin for human`s competency in getting Divine trust. Sadra has viewed the trust as a light presented to all beings; yet، only human being was able to get and carry it. He has distinguished two kinds of caliphate، one in the earth and the other in the world. The former belong to human kind and the latter to Prophet Mohammad، being the medium for all creation and the origin of all knowledge.
خلاصه ماشینی:
"(صدرالدین شیرازی، 1361 الف: 2 / 308) انسانی که از خاک آفریده شده و در ابتدای خلقت، وجودش در نهایت ضعف است و مرتبه وجودیاش از همه جواهر عقلی و نفسانی و طبیعی نازلتر است، چگونه به مقام خلافت و مسجودیت ملائکه نائل میشود؟ ملاصدرا به این اشکال چنین پاسخ میدهد که هر صورتی از صورتها و طبقهای از طبقات و فرشتهای از فرشتگان دارای مقامی معلوم هستند که از آن حد فراتر نمیروند؛ اما انسان که بهدلیل ضعف وجود ابتداییاش برای پایان کار خلق شده است، مقام معلومی ندارد؛ همانگونه که خداوند میفرماید: «یا أهل یثرب لا مقام لکم».
نبی مطلق همان حقیقت انسان کامل است که به وجود مطلق خود، معدل و حاکم بین اسما و بهحکم آنکه مظهر اسم رب است، مدبر آنها خواهد بود؛ اما دامنه تدبیر و ربوبیت او به عالم اسما و اعیان ثابته و صفات محدود نمیگردد؛ بلکه به عالم اعیان و حقایق خارجی نیز کشیده خواهد شد؛ بنابراین نبوت مطلق هنگامیکه در مقام تدبیر حقایق خارجی و عالم ماده باشد و درصدد حکومت و هدایت در طبیعت برآید، با نبوت مقید پیوند خواهد خورد و در مظهری از مظاهر طبیعت، یعنی ابدان انبیا ظهور و تجلی خواهد کرد؛ اما ازآنجاکه تجلی تمام و کامل آن محتاج مظهری است که استعداد تمام برای مظهریت او داشته باشد و چنین مظهری نادر است، هر زمان و بهتناسب همان زمان بهصورتی خاص و با برخی از اسمای پیچیده در خود، در شخصی تجلی میکند."