چکیده:
دین در ((وضعیت انقلابی)) موضوع مطالعه ای است که در آن نقش و عملکرد دین در دو تجربه انقلابی فرانسه و ایران مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. مروری گذرا بر زمینه ها و روند شکل گیری انقلاب 1789 فرانسه و جریانات و حوادث متعاقب آن نشان می دهد که کلیسای کاتولیک و باور مسیحی به عنوان یکی از اجزای برپا دارنده نظام حاکم و حافظ وضع موجود مورد تعرض و ادبار انقلابیون قرار داشت. به بیان دیگر، مسیحیت نه تنها هیچ نقشی در فرایند بسیج انقلابی فرانسه بازی نکرد، بلکه در مرحله رادیکالیزه شدن انقلاب بعضا مواضع ضد بسیج نیز به خود گرفت.همین مسئله در انقلاب ایران صورت کاملا متفاوتی یافت؛ تا جایی که دین با احراز موقعیت ایدئولوژیک توانست رهبری و سازماندهی بسیج انقلابی را نیز به عهده بگیرد و تجربه جدیدی را در سلسله انقلابات به ثبت برساند. از بررسی تطبیقی تجربه انقلابی فرانسه و ایران چنین به دست می آید که به جز عوامل و شرایط ساختاری تأثیر گذار،تفاوت های این دو انقلاب را اولا در تمایزات آموزه ای اسلام و مسیحیت و ثانیا در عملکرد گذشته و مواضع سیاسی- اجتماعی همان وقت متولیان این دو دین باید جست.
خلاصه ماشینی:
شکلگیری بسیج تودهای یا انقلابی در عین حال دشوارترین مرحله یک انقلاب است و با اینکه به آخرین مراحل از یک فرایند بسیار پیچیده و طولانی مربوط میشود، اما به دلیل نقش تمامکننده و مؤثرش در به ثمر رساندن تمامی اقتضائات انباشته شده در نقطه اشتعال، اهمیتی افزونتر از هر یک از عوامل وقوع در مراحل مختلف پیدا کرده است؛تا جایی که کندی و کاستی در آن همواره تعیینکننده تحقّق یا عدم تحقّق انقلابات به شمار رفته است.
توکویل با نشان دادن شواهدی از بهبود نسبی وضع روستاییان، کاهش فشارهای سیاسی و تبعیض مالیاتی، کم شدن شکافهای عمیق میان ایالتها، طبقات و اقشار، مدعی است که علتالعلل انقلاب فرانسه را نه در ساخت فئودالی و طبقاتی و نه در حکومت مطلقه پادشاهی، بلکه در بالا رفتن سریع سطح مطالبات طبقه سوم خصوصا اقشار فرادست آن، یعنی بورژوازی نوپا از یکسو و بیمیلی و کندذهنی اشراف و روحانیون در درک شرایط جدید در سوی دیگر دید(همان:59-76).
لذا با اینکه تجربه بسیج و خیزش مردمی در قیامهای پیش از ژوئیه 89 نیز وجود داشت است و هر کدام تأثیراتی را از خود در تاریخ تحولات فرانسه باقی گذاردهاند، اما از موضوع بررسی ما خارج میباشند؛چراکه اولا اطلاعات کافی از ماهیت، عناصر و چگونگی شکلگیری و عملکرد آنها در اختیار نداریم و ثانیا به دلیل سرکوب و ناکامی در نیل به پیروزی نمیتوان از آنها به عنوان بسیج انقلابی یاد کرد؛هرچند با نزدیکتر شدن به زمان وقوع انقلاب شباهتهای بیشتری با بسیج انقلابی مورد نظر این تحقیق پیدا کردهاند.