چکیده:
داستان از قالب های کهن ادبیات است که در میان ملتها تاریخچه ای دیرینه دارد. هند نیز در میان ملل مشرق زمین سرزمین پر راز و رمزی است که شاهکارهای متعدد داستانی آن از جمله«مهابهاراتا و رامایانا» دارای اهمیت است. «نل و دمن» قسمتی از این اثر داستانی است که به دست فیضی دکنی ملک الشعرای دربار اکبر شاه در قرن دهم (ه) از سانسکریت به فارسی ترجمه شد و سپس توسط این شاعر به نظم فارسی درآمد. در این پژوهش کوشش شده است داستان «نل و دمن» بر اساس عناصر تشکیل دهندۀ یک داستان نظیر: طرح ، شخصیت ، زاویۀ دید و غیره تحلیل ساختاری گردد.نتیجۀ به دست آمده این است که داستان مورد نظر به شکل ابتدایی و ساده ، همه عناصر داستان امروز را دارد اما از پیچیدگی این گونه داستانها بی بهره است.
خلاصه ماشینی:
"شنیدن وصف دمن از زبان یکی از ندیمان افسانهسازو آگاهی نل از اینکه معشوقهاش دمن است،گرهگشایی اولیۀ داستان به شمار میرود کهبا این توصیفها آغاز میشود: {Sدر خاک دکن که فتنهخیز است#امروز دکان فتنه بیز است#جادو صنمی صنم فریبی#نگذاشته در جهان شکیبی#گلچهره سمنبری دمن نام#از موی فکنده بر چمن دامS}(همان،121) راوی داستان همزمان با بیان کردن عشق نل،گره دوم را ایجاد میکند و آن،عاشقشدن دمن است و اینکه او نیز مانند نل نمیداند معشوقهاش کیست.
در اینجا نل از دمن میخواهد او را در بیابان ترک کند و بهخانۀ پدری بازگردد: {Sگفت ای دل و دیدۀ مرا نور#از روی تو باد چشم بد دور#ای بر چمن آستین فشانده#پا بر سر گل ز ناز مانده#خون شد دلم از چنین وصالی#کز غم برساندت ملالی#خود گو که تو را چه کار با من#یک چند مراگذار با منS}و دمن اینگونه پاسخ میگوید: {Sبگشاد دمن زبان به پاسخ#کای تافته از رفاقتم رخ#گر تو بگذاریم در این سوز#من چون بگذارمت بدین روزS}(همان،178) شکل دیگری از گفتوگو،سخن گفتن شخصیت با خودش است که تک گوییخوانده میشود؛یعنی شخصیت از درون خود با خود میگوید و افکار درونی وتجربههای عاطفی خود را به نمایش میگذارد؛نظیر صحبتهای نل در ابتدای داستانبا خود و بیان درد عشق جانکاهش: {Sوین عشق ندانم از کجا خاست؟#کز هر رگ و ریشهام بلا خاست#جوش جگر من از چه تاب است؟#در نبض دلم چه اضطراب است؟#دل لرزهکنان که چون سرانجام#درد سر من کشد به سرسام#تن رنج قبا کشد میانه#در پنبه بمانده پنبه دانهS}(همان،116-117) گاهی نیز تک گویی مخاطب دارد و خواننده غیر مستقیم به وجود مخاطب داستانپی میبرد(میرصادقی،1380:480)."