چکیده:
سیستم مدرن و پیشرفته بانک و بانکداری در اقتصاد امروز جهان، شکل تکامل یافته نظام مالی و پولی جوامع گذشته است. جامعه اسلامی هم صرافخانه ها را در سیر تحولات نظام مالی خویش آزموده است؛ خدمات صرافخانه ها در سپرده پذیری و عرصه وام و دیگر عرصه های تامین مالی، از آنها موسسات مالی گسترده ای ساخته بود که تا اندازه ای نقش بانکهای امروزی را ایفا می کرده اند. این نوشته به بررسی تحولات آنها تا قرن چهارم هجری می پردازد.
ابتدا به بررسی واژه صرف کردن پرداخته، سپس وظایف و فعالیتهای صرافخانه ها، مهمترین معاملات آنها و انواع آنها را بررسی می کند. نقش موثر صرافان در تامین مالی تجار و صنعتگران، تاسیس شرکتهای اقتصادی و تلاش برای کاهش بحرانهای اقتصادی نیز تبیین می گردد.
خلاصه ماشینی:
"ابتدای قرن چهارم هجری شاهد رواج گسترده صرافی بود؛ زیرا شرایط فعالیتهای تجاری و مبادلات اقتصادی حکام با صرافان، صرافخانهها را به بیت المالهای متعدد مبدل ساخت؛ (الکبیسی، اسواق: 252) و در همه نقاط کشور اسلامی گسترش داد و در هر شهر صرافخانهای برپا شد؛ بلکه بازارهایی، ویژه صرافیگری پدید آمد، مانند بازار درب العیون در محله کرخ بغداد،(مسکویه: 2/188) بازار صرافی، پررونق و صرافان فراوان بودند، چنانچه ناصر خسرو در سفرنامه خویش میگوید: بازار اصفهان دویست صراف داشت که همگی آنان در یک بازار به نام بازار صرافان گرد آمده بودند،(متزآدم: 1967) علاوه بر این صرافخانهها در شهرهای دیگر نمایندگی داشتند که این موجب افزایش روابط اقتصادی شهرها میشد.
(الانصاری: 133)2- صرافخانههای خصوصیصاحبان صرافیهای خصوصی کسانی بودند که اموال فراوانی داشتند و آنها را در فعالیتهای مالی و پرداخت وام به کار میبستند و همزمان به تجارت و دیگر فعالیتهای اقتصادی میپرداختند و از سپردههایی که میپذیرفتند نیز، در فعالیتهای خویش سود میبردند؛ چنانچه نقل شده: «که زبیر بن عوام چیزی همانند بانک از سپردههای مردم نزد خود داشت.
(السعدی: 174)میتوان گفت صرافان بزرگترین خدمات را به تجار، عرضه کردند؛ زیرا بهترین یاور و مشوق فعالیتهای بازرگانی در زمینه صرافی و عرضه وام بودند، بلکه آنان اموال تجار را حفظ میکردند و از معاملاتی که با چک و سفته انجام شده بود پشتیبانی میکردند و بدینوسیله داد و ستد تجاری بین مناطق حکومتهای اسلامی را آسان میکردند."