چکیده:
قوم باستانی سکا در تکوین تاریخ و شکلگیری اساطیر ملل مختلفی؛ از جمله یونانیان، ایرانیان، هندیان و چینیان نقشی اساسی داشته است. سکاها که طوایفی بیابانگرد و مهاجم بودند، در اوان تاریخ، همچون سایر قبایل آریایی درشرق و غرب وجنوب جهان مسکون آن زمان پراکنده شدند و هرچند همواره با همسایگان خود در ستیز بودند، سرانجام در میان آنها مضمحل شدند و تنها نامی از ایشان در صفحات تاریخ باقی ماند. به دلیل خصلت بیابانگردی سکاها منابع تحقیقی در باب احوال و فرهنگ این قوم، منحصر به مقبرههای بزرگان سکایی و اشارات پراکنده در تواریخ همسایگان آنهاست. بررسی احوال قوم سکایی و تحقیق راجع به نحوة انتشار آنها، حاکی از اصل مشترک سکایی برای خاندان زال و رستم و تورانیان مذکور در شاهنامه است؛ هرچند لقب سگزی تنها قرینة لفظی موجود دال بر پیوند خاندان رستم با قوم سکایی میباشد. روایات این قوم فراموش شده نیز در اسطوره شناسی ملل نام برده، دارای اهمیتی بسزاست و ریشة بسیاری از افسانهها و اساطیر مشترک ایرانیان و هندیان وچینیان را باید در روایات قوم سکایی جستجو نمود. همچنین بعضی از آداب و رسوم و شیوة زندگی و سلوک سکاها در بعضی داستانهای شاهنامة فردوسی قابل تطبیق و مقایسه است. علاوه بر این شواهدی که از اسناد سغدی در چین به دست آمده، دلالت برآن دارد که سغدیان در انتقال روایات سکایی به حماسة ملی ایران نقش واسطه را ایفا کردهاند.
Sakai ancient tribe has a fundamental role in the development of ancient history and myths of different nations، including Greeks، Iranians، Indians and Chinese. These invading and nomadic tribes in the beginning of the Aryan history، like other Aryan tribes، scattered in the east and west and south of residential world and though they were in an endless conflict with their neighbors they were finally overturned among them and only a name of Sakai remained in history. Due to the nature of wilderness، the research resources about their cultural affair are limited to their tombs of Kings and scattered references in chronicles of their neighbors. Study and research about the Sakais folk manner and their distribution indicates a common origin for Sakai tribes and the family of Zal and Rostam in Shahnameh، although the word of "Sagzi" is the only verbal evidence of link between family of Rostam and Sakai tribe. Furthermore some of their customs and life styles may be found in some stories of Shahnameh. Moreover، there are evidences of Soghdian documents discovered in China which imply that the Soghdians had a mediating role in the transmission of Sakais myths to the Iranian national epic.
خلاصه ماشینی:
واژههای کلیدی قوم سکایی، تاریخ باستان، اسطورهشناسی، شاهنامة فردوسی مقدمه سکاها از جمله قبایل باستانی بودند که در تکوین تاریخ و نیز حماسةملی ایران، تأثیری بسزا داشتهاند؛ اما سیر حوادث در تاریخ باستان بهگونهای رقم خورد که بتدریج این قوم کهن و پرآوازة تاریخ، در میان اقوام پیرامون خود مضمحل استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان mtytaheri@yahoo.
Gershevitch, 1985:244-245) آنچه که سکاها را به ادبیات و فرهنگ ایرانی پیوند میزند، تأثیر تعیینکننده و انکار نأپذیر روایات سکایی در تکوین حماسة ملی ایران است؛ چنانکه در شاهنامة فردوسی، بویژه در داستانهای مربوط به رستم وخاندان اوکه به باور اکثر پژوهشگران، ریشه در قوم سکایی داشتند؛ شواهد متعددی وجود دارد که حاکی از این تأثیر است.
البته حکومت این سکاها در اوان شکلگیری سلسلة ساسانی، همچون سایر حکومتهای محلی دورة اشکانی منقرضگردید که روایت داستانی این واقعة تاریخی در شاهنامة فردوسی، به شکل نبرد میان اسفندیار و رستم و برکنده شدن خاندان زال به دست بهمن فرزند اسفندیار متجلی گردیده است؛ لذا میتوان احتمال داد که فعل و انفعالی که در شرق فلات ایران به شکل آمیزش تدریجی و در نهایت به یکپارچگی ماساژتها وترکها انجامید، در ناحیة زرنگ بصورت درهمآمیختن پارتها و طایفة هوم ورگ روی داده است.