چکیده:
در این مقاله، دانشمندی گرانمایه چند مسئله مهم مربوط به اوایل عصر ساسانی را بررسی
کرده است: نخست، علل نزدیکی شاهنشاه بزرگ ساسانی شاپور اول، و مدعی پیامبری عصر وی،
مانی را به یکدیگر تجزیه و تحلیل نموده است. بر این مبنا، شاپور قصد ایجاد یک
شاهنشاهی جهانی را داشته است، در حالی که مانی هم کوشیده بود ضمن اقتباس برخی از
عناصر ادیان پیشین، دینی به وجود آورد که بتواند جای تمامی آن ها را بگیرد و به
عنوان دین واحد جهانی پذیرفته شود. بنابراین، دین او بهترین گزینه در راه نیل شاپور
به اهداف جهانگیرانه اش به شمار آمد. در عین حال، بنابر نظر نویسنده، مانویت در اصل
فرقه ای مزدایی بوده است و به همین سبب مانی را زندیک خوانده، زیرا اساس اندیشه وی
بر زند یا تفسیر اوستا قرار داشته و یا به تفسیر تازه ای از اوستا قائل بوده است. و
سرانجام، برخلاف نظر برخی محققان خارجی، مانویت اصولا دینی ایرانی بوده و این نکته
روشنی است که در ایران و جهان معاصر مانی به آن اذعان شده است.
خلاصه ماشینی:
"سرسخن مترجم درباره مانی، مانویت، رابطه مانی با شاپور اول شاهنشاه مقتدر ساسانی و دیگر مسائل و پیامدهای آیین نامبرده، تاکنون اظهارنظرهای متعدد، مختلف و حتی گاه متضادی، به ویژه توسط نویسندگان و صاحب نظران خارجی صورت گرفته و ظاهرا اهمیت و پیچیدگی موضوع مورد بحث به اندازه ای است که باز برخی محققان مشهور بیگانه را هم چنان به خود مشغول داشته است، تا آن جا که هر بار کتاب یا مقاله جدیدی در این باره به زیور طبع آراسته می گردد و برخی از این آثار جدید نیز در سال های اخیر به زبان فارسی ترجمه شده اند.
در بررسی مسئله تبلیغ مانویت در محیط ایرانی آن نیز باید به خاطر داشت که در سده سوم میلادی هنوز «راست دینی زردشتی»12 با مجموعه ای از اصول آیینی مشخص و احکامی ثابت و مکتب تفسیری مقبول عامی پا به عرصه وجود ننهاده بود و طبعا کشمکش های عقیدتی بین کلیسای مانوی و روحانیان مزدایی، پیش از آن که گروه اخیر سازمان دهی خود را آغاز نماید و به دفاع از وضعیت مخاطره آمیز خویش در برابر تبلیغات مانوی و فعالیت های تبلیغی مسیحیان بپردازد و از روی اجبار اصول و عقاید و احکام خود را قاعده مند و مشخص سازد، نمی توانست به طور جدی و آشتی ناپذیر وجود داشته باشد، هرچند بذرهای شکل گیری یک راست دینی کاملا تعریف شده، در آگاهی ملی ساسانیان اولیه وجود داشت."