چکیده:
در این مقاله استصحاب کلی از دیدگاه دو اصولی معاصر، امام خمینی و مرحوم میرزا حسن بجنوردی، مقایسه می شود. استصحاب کلی استصحاب مفهومی است که قابل صدق بر افراد کثیر می باشد که بر مبنای مشهور اصولیین به سه نوع تقسیم می شود. امام خمینی استصحاب را در کلی نوع اول و کلی نوع دوم جاری می دانند. ایشان اشکال مهم وارد بر کلی نوع دوم را با قول به وحدت عرفیه پاسخ داده و سپس با بیان یک تفصیل که به اعتبار چگونگی لحاظ عرف نسبت به ویژگی های فردی یا قدر مشترک افراد است، کلی نوع سوم را تبیین می کنند. از دیدگاه ایشان در کلی نوع سوم اگر عرف، ویژگی های شخصی را مورد توجه قرار داده باشد، استصحاب جاری نیست ولی اگر ملحوظ عرف، قدر جامع افراد باشد، استصحاب جریان دارد. مرحوم میرزا حسن بجنوردی نیز جریان استصحاب را در کلی نوع اول و نوع دوم بلامانع دانسته و با قول به وحدت سنخیه ی موجود بین قضیه مورد یقین و قضیهی مورد شک، اشکال اصلی وارد بر کلی نوع دوم را پاسخ می دهند. در کلی نوع سوم نیز با بیان این که ملاک، وحدت عرفیه است، تنها در صورتی که مراتب مشککه وجود داشته باشد استصحاب را جاری می دانند.
خلاصه ماشینی:
"پاسخ امام خمینی به این شبهه بر اساس قول به وحدت عرفیه است،ایشان میفرمایند:اشکالفوق فقط در صورتی وارد است که بپذیریم از نظر عرف،طبیعی با افراد در خارج متکثرند،آن همدر صورتی که استصحاب فرد مردد را خواسته باشیم،نه وقتی که استصحاب کلی را بخواهیم؛زیراآنچه مورد علم قرار گرفته همان حیوان خارجی معین است که کلی،به وجود آن موجود است،وشک در بقای همان حیوان معین به وجود آمده است،لذا اشکالی در جریان اصل در آن نیست.
بنابراینقطعا ولایت پدر از جهت صغیر بودن فرزندمنتفی گردیده،اما احتمال میدهیم که آن فرزند همزمان با بلوغ،دیوانه شده باشد؟آیا میتوانکلی ولایت را استصحاب نمود؟مثال برای عرض:ظرفی محتوی یک مایع سرخرنگ وجوددارد،ما به آن آب اضافه میکنیم،یقین داریم سرخی مایع داخل ظرف کم شده است اما احتمالمیدهیم که همزمان با اضافه کردن آب،کمی مادۀ رنگ دهنده به آن اضافه شده باشد،آیامیتوان وجود رنگ سرخ را استصحاب کرد؟) امام خمینی در خصوص مورد اخیر معتقدند اگر احتمال داده شود مرتبهای از اعراض که داراینقص و کمال است به مرتبۀ دیگر تبدیل شود،از موارد کلی نوع سوم نخواهد بود؛زیرا شخصیتفرد و هویت آن،در تمام مراتب عقلا و عرفا باقی است.
زیرا ملاک وحدت عرفی استکه در اینجا وجود دارد(موسوی بجنوردی بیتا ج 2:449) بنابراین در کلی نوع سوم مرحوم امام خمینی معتقدند که استصحاب در این قسم منضبط نیستو تفصیلی که اصولیین ارائه کردهاند مطلق و دائمی نیست."