چکیده:
برای شناخت تیپهای همدید آبوهوایی در سیستان، از دادههای روزانهی 14 متغیر اقلیمی ایستگاه زابل در بازه ی زمانی 01/01/1354 تا 30/12/1383 شمسی، در آرایهای با آرایش P_(m×n) (متغیرهای جوی روی ستونها و روزها روی سطرها) استفاده شده است. نخست، برای شناخت و کشف منابع اصلی پراش در اقلیم سیستان، تحلیلی از مولفهی اصلی روی نمرههای استاندارد آرایهی دادههای اولیه با آرایش 14×10825 انجام گرفت. نتایج این تحلیل نشان داد که سه مولفهی اصلی دمایی ـ رطوبتی، بادی و بارشی، قادر به تبیین 87 درصد از پراش دادهها بوده و بهعنوان مولفههای اصلی تاثیرگذار انتخاب شدند. در گام بعدی، از آرایهی مقادیر مولفههای اصلی، بهعنوان ورودی برای تحلیل خوشهای و شناخت تیپهای همدید استفاده شده است. اجرای تحلیل خوشهای پایگانی (فاصلهای) با روش ترکیب ترتیبی روی نمرههای مولفهها، شش تیپ هوای متفاوت سیستان را نشان داد. این تیپهای هوا عبارتند از: تیپ هوای گرم، بدون بارش و نسبتا آرام؛ تیپ هوای گرم و خشک، بدون بارش و بادی؛ تیپ هوای سرد، کمبارش و بادی؛ تیپ هوای پربارش (بارشمند)، معتدل و نسبتا بادی؛ تیپ هوای بسیارگرم و خشک، بدون بارش و پرباد و تیپ هوای خیلی سرد، آرام و کمبارش. بررسی ویژگیهای تیپهای هوا و مقایسهی آنها با یکدیگر نشان داد که بارش و سرما در اقلیم منطقه، بهشدت متمرکز بوده و دوره ی فعالیت آنها بسیار محدود است. از سوی دیگر، تیپهای هوای گرم و خشک، بخش بزرگی از سال را در کنترل خود دارند. چهار الگوی اصلی، فشار تراز دریا، رفتار و وضعیت تیپهای هوای منطقه را تبیین و توجیه میکنند.
خلاصه ماشینی:
"در گام بعدی،از آرایهی مقادیر مؤلفههای اصلی،به عنوان ورودی برای تحلیل خوشهای پایگانی(فاصلهای)با روش ترکیب ترتیبی روی نمرههای مؤلفهها،شش تیپ هوای متفاوت سیستان را نشان داد.
بنابراین برای شناخت تیپهای هوای حاکمبر منطقهی مورد بررسی،از آرایهی سری زمانی مقادیر مؤلفههای اصلی استفاده شده است.
ویژگی هریک از مؤلفهها به شرح زیر است: مؤلفهی اصلی اول(مؤلفهی دما-فشار و رطوبت) بررسی ضرایب متغیرهای اولیه روی مؤلفهی اول(آرایهی بردار ویژه)و از سوی دیگر،ضرایب همبستگی بین متغیرهای اولیه و مؤلفهی اول،نشان میدهد که متغیرهای شمارهی 4 تا 8،دارای بیشینهی ضریب روی مؤلفهی اول بوده و افزونبر آنها،متغیرهای شمارهی 9 و 14 نیز دارای ضرایب معناداری روی مؤلفهی اول هستند.
از نظر فراوانی رخداد سالانه،این تیپ هوا یک روند کاهشی را نشان میدهد که میتوان گفت کاهش رخداد سالانهی این تیپ هوا،به نفع افزایش شرایط گرم،بسیار گرم و خشک در منطقهی سیستان است.
تیپ هوای سرد، کم بارش و بادی در 11 درصد از زمان سال حاکم بوده(جدول شمارهی 6)و از نظر فراوانی رخداد سالانهی نوسان روند افزایشی دارد.
متوسط همبستگی یان روز با دیگر روزهای هم گروه خود 0/9987 است و در مجموع روزهای متعلق به یان تیپ هوا دارای همبستگی 0/9975 با همدیگر بوده و از همگنی معناداری برخوردار هستند(جدول شمارهی 6).
این تیپ هوا دارای مشخصهی هوای بسیار گرم و خشک،بدون بارش و پر باد است که غالبترین تیپ هوای منطقهی به شمار میرود و به شدت متمرکز بوده و آهنگ رخداد آن از الگوی زنگدیس پیروی میکند."