چکیده:
به جای آوردن نماز حاجت چونان یکی از مناسک رایج در فرهنگ اسلامی، از دیرباز تداول داشته، و مورد توجه بوده است. برای اقامه آن در روایات مختلف، آداب متنوع و اعمال متفاوتی دیده می شود. گرچه حتیٰ برخی از این آداب و اعمال تنها در متونی بس متاخر آمده، ترویج عمده آنها به بزرگان دین همچون پیامبر(ص) و ائمه(ع) منتسب گردیده است. این مطالعه بنا دارد با شناسایی این گونه های متنوع و کوشش برای دسته بندی آنها، راهی فراروی تاریخ گزاری آیینهای نماز حاجت و روایاتشان بیابد.
خلاصه ماشینی:
زمان برپایی منسک نیز همواره وقت درماندگی و نیازی خاص نیست ؛ بلکه به جای آوردن برخی گونه هایش گاه چونان برنامه ای زمانمند برای طول هفته ، ماه ، سال و حتیٰ حداقل یک بار در طول عمر توصیه شده است (ابن ماجه ، ٤٤٣/١؛ نیز نک : زیدی یمنی ، ٦/١).
نیز، به این پرداخته اند که آیا حکم استحباب غسل ـ که تنها برای برخی گونه های خاص نماز حاجت ذکر شده است ـ شامل گونه های دیگر نیز می شود یا نه (خوانساری ، ٤٥/١).
آیا می توان میان شاخصه های هر گونه و تاریخ رواج آن پیوندی جست ؟ آداب نماز حاجت در روایات متنوع گرچه به طورکلی گزاردن چند رکعت نماز و طلب حاجتی ساده و بی تکلف نیز به تنهایی کافی دانسته می شود (کلینی ، ٤٧٨/٣ شمارة ٥، ٤٧٩ شمارة ٩، ١٠)، معمولا آداب مفصلی برای نماز حاجت آورده اند.
در طلب حاجات نیز توجه به جایگاه پیامبر(ص ) و علی (ع ) چشمگیر است (برای نمونه ، نک : ابن ماجه ، ٤٤١/١؛ کلینی ، ٤٧٦/٣، ٤٧٨)؛ آن سان که گاه از برخی اشکال نماز حاجت ، چونان پناه جویی به پیامبر(ص ) یاد می شود (محقق حلی ، ٣٥٩/١).
پ) گونه های کمیت گرا در حجم قابل توجهی از روایات نماز حاجت ، می توان مشاهده کرد که بر خلاف اصناف پیشین ، رابطۀ میان نماز، دعا، توسل ، و آداب خاص با اجابت ، بدیهی فرض شده است و مثلا، در آنها دیگر بحثی بر سر این نیست که برای نماز باید وضوی نیکو گرفت .