چکیده:
اصطلاح نحسی منابع طبیعی از سال 1995 وارد ادبیات اقتصادی شده است. این اصطلاح درخصوص ناموفق بودن کشورهای دارای منابع طبیعی در دستیابی به رشد اقتصادی چشمگیر و ناکارایی نهادها در این کشورها مطرح میشود. در ادبیات اقتصادی پیش از تیوریهای نحسی منابع طبیعی، وجود منابع طبیعی را عامل رشد اقتصادی بسیاری از کشورها از جمله آمریکا میدانستند، اما با گذشت زمان و ظهور وقایعی درخصوص عملکرد کشورهای نفتی و رشد اقتصادی پایین و یا منفی محققشده در این کشورها، اقتصاددانان مصمم به توضیح این پدیده و عوامل بهوجودآورنده آن شدند. در این خصوص نظریههایی از قبیل بیماری هلندی، تاثیر متقابل کیفیت نهادها و وجود منابع طبیعی در اقتصاد، رانتجویی، فساد و ... مواردی است که سعی دارد علت عملکرد ضعیف کشورهای دارای منابع طبیعی را توضیح دهد. این مطالعه ضمن توضیح اصطلاح «نحسی منابع طبیعی» به بررسی علل بهوجود آمدن این موضوع در کشورهای ناموفق دارای منابع طبیعی و بهخصوص نفتی میپردازد و به این سوال پاسخ خواهد داد که به چه علت وجود منبع طبیعی نفت در یک کشور علاوهبر آنکه به بهبود متغیرهای کلان اقتصادی کمک نکرده، زمینهساز عملکرد ضعیف کشورهای دارای منبع طبیعی نیز شده است؟ ازاینرو ایران بهعنوان یک کشور دارای منبع نفت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسیهای این مطالعه حاکی از آن است که رشد درآمد سرانه در اقتصاد ایران بهشدت تحت تاثیر پدیده نحسی منابع طبیعی قرار دارد. بهطوریکه رشد درآمد سرانه طی سالهای پس از شوک نفتی 1980-1977 رو به کاهش گذاشته و منفی شده است. برخی از مطالعات داخلی حکایت از وقوع بیماری هلندی در اقتصاد ایران دارد. دادههای مربوط به اشتغال در بخشهای مختلف نشان میدهد که طی دهه 1385-1375 نسبت اشتغال در بخشهای قابل مبادله اقتصاد ایران کاهش و در بخشهای غیرقابل مبادله افزایش داشته است. در این مطالعه همچنین شواهدی برای وقوع سایر نظریههای توضیحدهنده نحسی منابع طبیعی در اقتصاد ایران نیز ارایه شده است.
Resources Curse term has begun to emerge in the economic literature since 1995. Summarily، the term refers to failure of countries with an abundance of natural resources to achieve remarkable economic growth and their institutional inefficiency. Before Resource Curse theories in the economic literature، natural source was economic growth factor in many countries including the United States. But over time and the advent of revealed events of oil countries performance and low or negative economic growth achieved in these countries،economists determined to explain this phenomenon and its causes. In this regard، theories such as Dutch Disease، interaction with the quality of institutions، natural resources in the economy، rent-seeking،
corruption، and … are such cases that try to explain the poor performance of countries with natural resources.
The paper explains "Resource Curse" term and surveys the causes of these failures in countries with natural resources، especially oil countries and will answer to this question that why the natural source of oil hasn't contributed to the improvement of macroeconomic variables in a country as well as it has prepared a way for poor performance of countries with natural resources. Accordingly، Iran as a source of oil will be studied.
Results of the study show that the per capita income growth in Iranian economy has been greatly affected by the phenomenon of resource curse. So that the per capita income growth during the oil sock of 1977-1980 has been declining and negative inputs. Some studies suggest that Dutch disease has occurred in Iranian economy.
Employment data in different sectors show that during the1996-2006 decade، employment in the tradable sector of Iranian economy has been reduced، but non-tradable sector has been increased. Also، in this study، there is the evidence for emerging other theories explaining
resource curse in Iranian economy.
خلاصه ماشینی:
renraW dna shcaS o} صادرات پرداختند و عنوان نحسی منبع طبیعی{o1o}را که پیش از آن توسط آتی(1993)به کار گرفتهگرفته شده بود بر آن نهادند،به این معنا که وفور منابع طبیعی کشور رشد اقتصادی را دربر دارد.
پس از ارائه نظریههای نام برده در قسمت بعدی مطالعه شواهد موجوددر خصوص وقوع پدیده نحسی منابع طبیعی در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار خواهدگرفت و نشان میدهیم شواهدی که مؤید نظریههای فوق باشند،تا چه میزان در اقتصادایران قابل رؤیت و مشاهده است.
لازم به ذکر است کهمتأسفانه دادههای مربوط به جمعیت و درآمد سرانه مربوط به کشورمان تا سال 1386 موجوداست و بنابراین نمیتوان اثر مربوط به شوک مثبت نفتی 1384 را بر متغیر رشد تولید ناخالصداخلی سرانه و یا درآمد سرانه مورد بررسی قرار داد،زیرا همانطور که در قسمت 1 نیز اشارهشد،مطالعات صورت گرفته در خصوص تأثیر منبع نفت بر رشد اقتصادی به بررسی دورهاینیاز دارد و نمیتوان از رشدهای محقق شده در طول دورههای یک یا دو ساله و نظایر آنمیزان موفقیت یا عدم موفقیت کشورها را مشخص کرد.
)DCEO(tnempoleveD dna noitarepo-oC cimonocE rof noitazinagrO o} نمودار 3 نیز روند درآمدهای ارزی دولت از محل صادرات نفت خام و گاز را بهقیمتهای جاری و قیمتهای ثابت نشان میدهد که بر اساس شاخص قیمت کشورهایعضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه تعدیل شده است.
3-4 شواهدی از پروژههای دولتی با بازده پایین در بخش نظریههای توضیحدهنده نحسی منابع طبیعی،اشاره شد که یکی دیگر ازسازوکارهای حاکم در کشورهای نفتی که به رابطه منفی میان رشد اقتصادی و درآمدهاینفتی و در نتیجه پدیده نحسی منابع طبیعی در این کشورها منجر میشود،پروژههای دولتیاست که به لحاظ اقتصادی بازدهی پایینی دارند و یا با افزایش زمان توجیه اقتصادی خود رااز دست میدهند.