چکیده:
در سال های اخیر مطالعات باستانشناسی با بهره گیری از سایر رشته های علمی، رویکرد های نوینی را در شناخت شرایط محیطی مکان استقرار محوطه های باستانی داشته است. در این پژوهش با هدف تعیین نقش مخروط افکنه ها در توزیع سکونت گاه های پیش از تاریخ، مخروطافکنه های جاجرود در دشت تهران و حاجی عرب در دشت قزوین مورد مطالعه قرار گرفتند. در این پژوهش ضمن مطالعات میدانی با ایجاد ترانشه و تهیه گرافیک لوگ نسبت به تعیین ویژگی های رسوبی محل سکونت گاه ها اقدام گردید. همچنین برای بررسی کانال های گیسویی سطح مخروطافکنه ها از عکس های هوایی سال های 1335 و 1347 استفاده شد. برای ترسیم نقشه ها و گرافیک لوگ از نرم افزارهای Freehand و ArcGIS استفاده شد. گفتنی است که از دستگاه لیزر گرانولومتری برای دانه سنجی رسوبها و از نرم افزارهای LS 230 و GRADISTAT برای تحلیل آماری رسوبها بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که اکثر سکونت گاه های پیش از تاریخ برای دسترسی به خاک مناسب و آب کافی برای کشاورزی و ساخت سفال و فعالیت های دیگر، روی بخش های میانی و انتهایی مخروطافکنه ها استقرار یافته اند. رسوبهای ریزدانهی حاصل از جریان های صفحه ای، شرایط مساعدی را برای تداوم استقرار سکونت گاه ها فراهم می کرده و در عین حال، رسوبهای جریانی در برخی موارد، مخاطراتی را با تحمیل شرایط نامساعد بهوجود می آورده است. همچنین بررسی کانا ل های گیسویی، عبور این کانا لها و مهاجرت و تغییر مسیر کانال ها را از مجاورت سایت ها نمایش می دهد که جابجایی محوطه ها را نیز بدنبال داشته است. از دیگر نتایج این بررسی می توان به رابطه بین حفر عمقی کانال های اصلی موجود بر سطح مخروطافکنه ها و مکان یابی مناسب استقرار گاه ها بهدست انسان های پیش از تاریخ، اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
"در دشت تهران،گیلمور و همکاران با بررس رسوبهای منطقهی قرچک ورامین در محوطهی باستانی تپهی پردیس قرچک،علاوه بر بررسی شرایط محیطی گذشته، به آثاری از یک شبکهی آبیاری مصنوعی دست پیدا کردند که نشاندهندهی تلاش انسانهای دورهی مس سنگی برای دستیابی به فناوری برداشت آب بوده است )1102 & 9002,la te romlliG( در پژوهش دیگری گیلمور و همکاران به بررسی شرایط دیرینهی محیط و تأثیر آن بر استقرار انسانهای پیش از تاریخ در دشت تهران پرداختند )romlliG 1102,la te( .
بررسی منابع نشان میدهد که در مطالعات انجام شدهی زمین باستانشناسی به عارضهی مخروطافکنه به صورت خاص اشاره نکردهاند،مگر مقالهی اشمیت در سال 2011 که هدف از این پژوهش،تعیین نقش مخروطافکنهها و لندفرمهای موجود روی آن،در مکانگزینی سکونتگاههای پیش از تاریخ در دشت تهران و قزوین است.
دشت ورامین به دلیل برخورداری از پتانسیلهای آبی و خاکی،همیشه و از دیرباز مورد توجه بوده است (ذهتابیان و همکاران،1382:93)این محدوده یکی از غنیترین مناطق کشور از نظر گسترش استقرارگاههای پیش از تاریخ است و بیش از نه سایت و محوطهی باستانی روی آن قرار دارد که ویژگیهای آن در جدول شمارهی 1 آمده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) تأثیر جریانهای گیسویی بر استقرار سکونتگاهها بهطور کلی جریانهای گیسویی به دلیل فراهم کردن آب مورد نیاز برای شرب،کشاورزی و سفالسازی،در توزیع استقرارگاههای پیش از تاریخ و دورهی تاریخی بسیار مؤثر بوده است.
شکل شمارهی 8،لوگ تهیه شده از جنوب تپهی قبرستان است که مقدار 2 متر رسوب درشتدانه را نشان میدهد که در زیر این رسوبها بیشتر عناصر ریزدانه وجود دارد و نشان دهندهی برخورد جریانهای سیلابی با سایت مزبور است که شرایط را برای استقرار انسان نامناسب کده است."