چکیده:
موضوع پژوهش حاضر تعامل نهاد دین و نهاد دولت از ابتدای قرن حاضر تا پیروزی انقلاب اسلامی است که در آن به بررسی سیاستهای حکومت پهلوی در قبال نهاد دین و حوزههای علمیه و همچنین برخوردهای متقابل حوزویان در برابر این سیاستها و نگاه و برخوردشان در مقابل حکومت پهلوی و سیاستهای دینیاش پرداخته شدهاست. سیاستهایی که گاه بنابر مصالح در جهت خواستههای مذهبیون بود و گاه چنان ضدمذهب بود که تمامی مراجع را به مقابله با حکومت میکشاند. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و گردآوری دادهها مبتنی بر منابع کتابخانهای است.نتیجهی به دست آمده نشان میدهد که حکومت پهلوی اگرچه در مقاطعی سیاستهایش مطابق خواستههای مذهبیون و موافق با تمایلات نهاد دین بود اما این نزدیکی نه از روی دغدغههای دینی که براساس مصلحتسنجی و به منظور تحکیم پایههای قدرت خویش بود.
خلاصه ماشینی:
"(بصیرتمنش، 1387؛ 272) هرچند که در تلگرافی که تاریخ آن مشخص نیست و بهنظر در اعتراض به کشف حجاب، خطاب به آیتالله بهبهانی در تهران از ایشان خواست که به اولیای امور تذکر دهد: «در بلاد اسلامی امری که مخالفت آن از جهاتی با شریعت مقدسه محرز است اجرای آن غیرممکن است و تولید مفاسد خواهدنمود» (جواهرکلام، 1382؛ ج2: 187) و یا در پاسخ پرسش اتحاد مسلمین از ایشان در مورد اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی چنین گفت: «البته اصل قضیه جای تردید نیست و عموم متدینین و علاقهمندان به دین لزوم آن را میدانند و شخص حقیر هم اگر حضرات مراجع دامتبرکاتهم اقدامی فرمایند عملی شود، تبعیت خواهد نمود» (نشریهی آیین اسلام، جمعه 8/3/1326؛ 5) اما باوجود این نمیتوان دوریگزینیاش را از امور سیاسی و حکومتی نادیده گرفت.
» (صحیفهی امام(نسخهی دیجیتال)، ج1: 26) 1 هرچند که با کنار رفتن رضاشاه و بازشدن فضای سیاسی کشور و درکنارش حملات گاه و بیگاه برخی دگراندیشان چون کسروی و حکمیزاده به نهاد دین و اساس مذهب، حوزویان را ترغیب به حضور بسیار فعالتری در عرصهی سیاست میکرد، آنچنانکه فدائیان اسلام و طلاب جوان هوادار آن بدان مایل بودند و عمل میکردند، اما در راس حوزه و در میان مراجع این ایده چندان طرفداری نداشت.
(جعفریان، 1387؛ 284) اما پس از آن شاه خود وارد میدان شد و اصول - نویسنده سنخشناسی عالمان در فاصلهی سالهای آغاز نهضت ملی تا42، ششگونهی متفاوت از رفتار سیاسی را در بین روحانیون شناسایی و معرفی کرده است اما اقدامات رژیم در سالهای 41 و42 بهگونهای بود که شاهدیم حتی روحانی حامیدرباری چون آیتالله بهبهانی نیز با دیگر مراجع در بیان اعتراضشان همراه شده و به انتقاد از رژیم میپردازد."