چکیده:
بانک شاهی بیرجند، یکی از شعبههای بانک شاهنشاهی است که در 1331ق./ 1913م. به دنبال سیاستهای اقتصادی و استراتژیک بریتانیا، در بیرجند ایجاد شد. ساختار تشکیلاتی بانک شاهی بیرجند با توجه به حوزهی قلمرو آن مشتمل بر یک رئیس و یک یا دو کارمند بود. ریاست آن بر عهدهی انگلیسیها و معاونت یا همان تحصیلداری بانک و سمت مترجمی، بر عهدهی ایرانیان بود. این بانک خیلی سریع وارد عرصهی امور تجاری شد و نقل و انتقال پول و کالاهای مورد نیاز تجار، حاکمان و اهالی را بنا به سفارش آنان عهدهدار گردید. علاوه بر این، اعضای انگلیسی بانک مراودات دوستانهای با مردم و حکام داشته و از سوی آنان به مهمانی، شکار یا بازی دعوت میشدند. در مواردی نیز اهالی از نفوذ بانک به عنوان واسطهای در حل مشکلات خود کمک میگرفتند. فعالیت بانک و حضور صاحب منصبان انگلیسی بانک شاهی، تاثیرات مثبت و منفی بر شهر بیرجند به جای گذارد. این بانک از نظر اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، نظامی و تجاری تحولاتی را ایجاد نمود؛ از سویی رونقی در امور تجاری و مبادلات صورت پذیرفت و از سوی دیگر، برخی ویژگیها و آداب غربی در میان اقشار بالای جامعه رسوخ پیدا کرد. گذشته از این به واسطهی فعالیت بانک، برخی از صاحبان مشاغل از جمله صرافان دچار رکود شدند. در این میان از آثار مداخلههای سیاسی انگلیس در قالب فعالیتهای بانکی نباید غافل ماند.
خلاصه ماشینی:
"گزارشهایی از تحصیلدار بانک شاهی مشهد بهنامسید ابو القاسم در دست است که به همراه کاروان ارسالی از مشهد به بیرجند آمده و روند همکاریحکام محلی در طول مسیر برای حفظ امنیت محمولهی بانک و رسیدن قافله را گزارش داده است(آستان قدس رضوی،سند شماره 8869/1).
تأثیرات تأسیس و فعالیت شعبهی بانک شاهی در بیرجند حضور و فعالیت این شعبه در بیرجند علاوهبر ایجاد روابط مالی و اداری با حکام محلی،تاجران و مردم،در بردارندهی ارتباطات دوستانه و غیررسمی با آنان نیز بود.
با تأسیس بانک این اهمیت دوچندان شد و این بانک نهتنها امور مالی وبانکی تاجران و مردم را در میان شعبههای بانکی شهرهای مختلف انجام میداد بلکه امور تجاریو حمل و نقل کالاها را برعهده گرفت و با برخورداری از حمایت داخلی و خارجی خیلی سریعتوانست امور را در دست گیرد و به دلیل قابلیتی که بیرجند داشت از این موقعیت استفاده کرد وسودآوری بسیاری را نصیب خود نمود و همچنین به رونق تجاری این شهر افزود.
بیرجند قبل از تأسیس بانک بهدلیل نزدیکی با هند روابطتجاری و بازرگانی داشت ولی بعد از تأسیس بانک در کنار ارتباط میان شعبههای بانک بیرجندو سیستان با هند روابط مالی و تجاری هم بیشتر شد،که دلیل آن حضور انگلیسیها در این منطقهو فعالیت بانک بود.
در کتاب اسناد حضور دولتهای بیگانه در شرق،به اسناد بسیاری از کمک و جاسوسی مردم این منطقه برای آلمانیها و دستگیری و مجازات ازسوی بریتانیا و روسیه اشاره شده است(سازمان کتابخانهها،موزهها و مرکز اسناد آستان قدسرضوی،1380:301-320 و 392-393 و 356)."