چکیده:
ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺳﻴﻤﺮغ را از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮرﻫﺎ در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﺷﻤﺮد. داﻧﺸﻤﻨﺪان زﻳﺎدی از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪه در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ و ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎی آن ﺑﺎ ﻣﺮﻏﺎن دﻳﮕﺮی ﻫﻤﭽﻮن ،çyena ﮔﺮودای ﻫﻨﺪی، وارﻏﻦ، ﻛﺮﺷﻴﻔﺖ، اﻣﺮو و ﻛﻤﺮوی اوﺳﺘﺎﻳﻲ، ﭼﻤﺮوش و ﻛﻤﻚ در ادﺑﻴﺎت ﭘﻬﻠﻮی، ﻋﻨﻘﺎی ﻋﺮﺑﻲ، ﻫﻤﺎ و ﻗﻘﻨﻮس در ادب ﻓﺎرﺳﻲ، ﻓﻮﻧﻴﻜﺲ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ، اﻧﺰوی اﻛﺪی، و ﺳﻴﺮﻧﮓ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ. ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺳﻴﻤﺮغ از ﺣﻮزه اﺳﻄﻮره ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﻮزهﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ادب ﺣﻤﺎﺳﻲ، ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ، ﻫﻨﺮ، ﻧﮕﺎرﮔﺮی، ﻣﻴﻨﺎﻛﺎری، ﻓﻠﺰﻛﺎری و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺰ وارد ﺷﺪ. رﻳﺸﻪ اوﺳﺘﺎﻳﻲ ) (saēnaو ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ) (çyenaﻧﺎم ﺳﻴﻤﺮغ در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﻋﻘﺎب، ﻣﺮغ ﺷﻜﺎری« ﺑﻮده و ﺑﺎ واژه ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻲ merəghو ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﻣﺮﻏﺎﺑﻲ« ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ. ﻋﻼوه16 ﺑﺮ ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎی زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ، ﻣﺸﺎﺑﻪﻫﺎی زﻳﺎدی ﻧﻴﺰ در ﺑﻨﻤﺎﻳﻪﻫﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی و داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﻏﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮی وﺟﻮد دارد. ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺎدوﻳﻲ ﭘﺮ، ﭘﺮورش و داﻳﮕﻲﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن، ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ اﻳﺰدان، درﻣﺎﻧﮕﺮی و ﺣﻴﺎﺗﺒﺨﺸﻲ، ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮔﻴﺎه ﺑﻴﻤﺮﮔﻲ، دﺷﻤﻨﻲ ﻋﻘﺎب ﺑﺎ ﻣﺎر و ﻏﻴﺮه ) ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ از ﺑﻨﻤﺎﻳﻪﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻬﻦ و ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ(. ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺳﻴﻤﺮغ ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮد ﻛﻪ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻳﺎ ﺧﻮﻳﺸﻜﺎری ﻣﺮﻏﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮی ﻣﻠﻞ ﻫﻤﺠﻮار ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن رﻓﺖ، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﮕﺮﻓﻲ ﮔﺬاﺷﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر، ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺳﻴﻤﺮغ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺠﻮم، ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ او ﺑﺎ ﻣﺮﻏﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮی ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻇﺎﻫﺮی ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻫﻴﺄت و ﺷﻜﻞ ﺳﻴﻤﺮغ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﻘﺎﻟﻪ: 12/9/9831 ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ: 71/1/9831ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺳﻴﻤﺮغ را ﭘﺮﻧﺪهای زﻳﺒﺎ و دﻟﺮﺑﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﻇﺎﻫﺮ آن ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﻴﺄت ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺣﻴﻮان اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮﺧﻔﺎش، ﺑﺪن ) و ﮔﺎﻫﺎ ﺳﺮ( ﺳﮓ، ﺑﺎل ﻋﻘﺎب، و دمﻃﺎووس، اﻳﻦ ﻫﻴﺄت از ﻫﻤﺎن دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺳﻴﻤﺮغ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺮروی ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎ، ﻧﻘﻮش، ﻇﺮوف ﺳﻴﻤﻴﻦ و زرﻳﻦ، ﺳﻨﮓﻧﮕﺎرهﻫﺎ و ﺳﻜﻪﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ.اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺳﻴﻤﺮغ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮدی ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺸﻜﻮج )(baškujدر رواﻳﺎت ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اراﻣﻨﻪ، و ﺑﺨﺼﻮص ﻗﻔﻘﺎزﻫﺎ و اوﺳﺘﻲﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد.در اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮد ﺟﺪﻳﺪ، ﺑﺸﻜﻮج ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻤﺮغ ﻫﻤﺎورد اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﻴﻤﺮغ ﺣﺎﻣﻞ زال و رﺳﺘﻢ.
خلاصه ماشینی:
" وی اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺳﻴﻤﺮغ و درﺧﺖ وﻳﺴﭙﻮﺑﻴﺶ در اوﺳﺘﺎ و ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮی ﭘﺮداﺧﺘﻪ و 46 ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺎم ﺳﻴﻤﺮغ ﻳﻌﻨﻲ »ﻣﺮﻏﻮ ﺳﺌﻨﻪ«، »ﺳﺌﻨﻪ ﻣﺮﻏﻮ«، »ﺳﺌﻦ ﻣﻮروک«، »ﺳﻴﻤﺮغ« و »ﺳﻴﺮﻧﮓ« را ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد و »ﺳﺌﻨﻪ« دﻳﮕﺮی را ﻛﻪ ﻧﺎم ﺷﺨﺼﻲ داﻧﺎ ﺑﻮدهاﺳﺖ، ﻫﻤﺎن ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 ﺳﻴﻤﺮغ ﻣﻲداﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن ﭘﺮوردن زال ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﻤﺮغ، ﺳﻴﻤﺮغ در ﻫﻔﺘﺨﺎن اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر، و ﻧﻘﺶ آن در ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺮغ وارﻏﻦ و ﺳﻴﻤﺮغ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻳﺰدان ﭘﻴﺮوزی و ﻋﺪاﻟﺖ در اوﺳﺘﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﻴﺎن ﭘﺮ ﺳﻴﻤﺮغ و وارﻏﻦ و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﭘﺮ در ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻃﻠﺴﻢ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و در اﻧﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﻴﻤﺮغ در ﻣﺘﻮن ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد )ﻧﻚ: دهﺑﺰرﮔﻲ، 0831: ص79 ﺗﺎ 411(.
ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﭘﺲ از ذﻛﺮ داﺳﺘﺎن رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻳﺮاﻧﻲ اﻳﻦ رواﻳﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻴﻤﺮغ و ﺟﺎﻳﮕﺎه او در ﻣﻴﻨﻮی ﺧﺮد و ﻣﺴﻜﻨﺶ در درﻳﺎی ﻓﺮاﺧﻜﺮد ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺳﻴﻤﺮغ و ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻋﺪاﻟﺖ در اوﺳﺘﺎ و اﻫﻤﻴﺖ ﭘﺮ ﺳﻴﻤﺮغ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و رواﻳﺘﻲ را از ﺑﻬﺮام ﻳﺸﺖ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻃﺒﻖ آن ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﺮ ﺳﻴﻤﺮغ را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از آﺳﻴﺐ دﺷﻤﻦ در اﻣﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره از ﻓﺮه ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺳﻴﻤﺮغ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ اﻳﺰدی ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮد.
اﻳﻦ ﭘﺮﻧـﺪه ﭘﺲ از ﺳﻴﻤﺮغ ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﻏﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ )ﺑﻨﺪﻫﺶ:ص 09( ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺳﻴﻤﺮغ و ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 در ﻧﺰدﻳﻜﻲ درﺧﺖ دوردارﻧﺪه ﻏﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺨﻤﻪ ﻣـﻲﻧـﺸﻴﻨﺪ و ﻛـﺎرش اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آن ﺗﺨﻤﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از درﺧﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺨﻤﻪ دور ﻛﻨﻨﺪه ﻏﻢ ﻓﺮورﻳﺰد، او ﺑﺮﻣﻲﭼﻴﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ ﺗﻴﺸﺘﺮ آب را ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﺪ، ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻴﺸﺘﺮ آب را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﺨﻤﻬﺎ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﺑـﺎران ﺑـﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺒﺎرد )ﻣﻴﻨﻮی ﺧﺮد، ﻓﺼﻞ 16، ﺑﻨﺪ 04 ﺗـﺎ 24(."