چکیده:
با تشکیل حکومت شیعی توسط صفویه در ایران، مستشرقان به اعتقادات مکتب تشیع و از جمله مهدویت توجهی ویژه کردند و با انگیزههای گوناگون به مطالعۀ آن پرداختند.با تثبیت تشیع در ایران و غلبۀ تفکر اصولی در حوزههای دینی تشیع _ که بر اساس آن فقها برای خود در دوران غیبت، نیابت عام از طرف امام عصر( قائل شدند و مرجعیت و زعامت اجتماعی شیعیان را به عهده گرفتند و در برهههایی در مقابل استعمار و استبداد ایستادند _ غرب بیش از پیش به خطرآفرینی و توانایی آموزۀ مهدویت و لوازم آن پی برد. این هراس وقتی بیشتر شد که در سودان، احمد سودانی با ادعای مهدویت برای منافع استعمار در آفریقا مشکلاتی پدید آورد.ضربۀ سنگینی که غرب از پرتو اندیشۀ مهدوی خورد، انقلاب اسلامی ایران و برپایی نظام جمهوری اسلامی است که بر پایۀ اندیشۀ ولایت فقیه در دوران غیبت، برپایی عدالت و رفع ظلم و استضعاف در جهان و فراهمآوری زمینۀ ظهور منجی بشریت، شکل یافت.در این میان مستشرقان به عنوان اتاقهای فکر غرب و استعمار، به ظاهر برای شناخت تفکر مهدوی و به واقع برای خدشهدار کردن آن و تخطئۀ اندیشۀ سیاسی و انقلابی اسلام و تشیع و اندیشۀ نیابت عام فقهای اصولی شیعه در زمان غیبت و حمله به مبانی فکری انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن، به مطالعه و نگارش پیرامون مهدویت پرداختند تا چگونگی تخریب این اندیشۀ خطرآفرین و یا بدلسازی از آن و گماشتن غرب در جایگاه منجی را بیاموزانند و از ضرباتی که تفکر مهدوی و لوازم آن، به منافع استعمار وارد میآورد، جلوگیری کنند و یا از شدت آن بکاهند.در این مقاله با مطالعۀ نوشتارهایی که مستشرقان از دورۀ صفویه تا کنون دربارۀ مهدویت و لوازم آن داشتهاند، با روش کتابخانهای و توصیفی _ تحلیلی، نگرش و اهداف آنان نمایان خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"با بررسی آثار و نوشتارهای مستشرقان در موضوع مهدویت و مباحث پیرامونی آن، بر اساس معیارهای گوناگونی همچون: ویژگیهای سیاسی و تاریخی جهان اسلام از دورۀ صفویه، ویژگیهای سیاسی و تاریخی ایران از زمان صفویه و در دورههای مختلف، ویژگیهای فکری و سیاسی استعمار و فرهنگ غربی در این دورهها، تفکر حاکم بر حوزههای علمیه شیعه و عملکرد آنان از دوره صفویه، و مهمتر از همه بر اساس مضامین و نوع مباحث مطرح شده توسط مستشرقان _ که با چهار معیار فوق ارتباط تنگاتنگ دارد _ نوع نگرش آنان به مهدویت را به چهار دورۀ ذیل میتوان تقسیم کرد: دورۀ اول: دورۀ مهدویتپژوهی مستشرقان در زمان صفویه؛ دورۀ دوم: دورۀ تأثیر غلبۀ تفکر اصولی بر حوزههای شیعی، قیام باب و تشکیل فرقۀ بابیت و بهاییت در مهدویتپژوهی مستشرقان؛ دورۀ سوم: دورۀ تأثیر قیام مهدی سودانی در آفریقا و اقدامات سیاسی علما و مراجع شیعی بر اساس اندیشۀ اصولیین شیعه مبنی بر نیابت عام فقها در دوران غیبت بر مهدویتپژوهی مستشرقان؛ دورۀ چهارم: دورۀ تأثیر انقلاب اسلامی ایران و برپایی نظام اسلامی بر اساس اندیشۀ «ولایت فقیه» در مهدویتپژوهی مستشرقان.
همانگونه که بیان شد، این مستشرقان به واقع برای کمک به دول اروپایی که در این زمان به دنبال تضعیف نهادهای قدرت سیاسی و معنوی در ایران بودند تا بهتر به مطامع استعماری خود نایل آیند، با مطالعۀ این فرق و تفکرات مهدویتی آنان، زمینه را برای تخریب و بدلسازی از تفکر قدرتمند مهدویت اصیل و نیابت عام فقهای اصولی شیعه _ که شور اجتماعی، انقلابی و سیاسی در مقابل استعمار و سلطۀ کفار بر مسلمانان و شیعیان را به جامعۀ شیعی ایران تزریق میکرد _ فراهم میآوردند."