Abstract:
آثار هنری به کار رفته در اماکن مذهبی علاوه بر کارکردهای سازهای، هنری و تاریخی دارای کارکرد ارتباطی نیز هستند. گستردگی پیامها، تنوع مخاطبان و تعدد هنرها در اماکن مذهبی، بر اهمیت این کارکرد افزوده است. تحلیل تاریخی کارکرد ارتباطی هنرهای بهکار رفته در اماکن مذهبی، به کاربردی کردن قابلیت ارتباطی هنر و بالندگی بیشتر فرهنگ در جامعه کنونی میتواند کمک کند.این مقاله، بر آن است تا با رویکردی تاریخی و با تکیه بر هنرهایی چون معماری، خطاطی، تعزیهخوانی و شبیهخوانی به گونهشناسی و آسیبشناسی کارکرد ارتباطی هنر در اماکن مذهبی شهر تهران در عصر قاجار بپردازد. تهران عصر قاجار، عرصهی بروز و نمود اندیشههای نوظهور فکری و دینی و تنشهای اجتماعی و سیاسی بوده است. این بررسی میتواند ما را در آسیبشناختی و بایستگیهای کارکرد ارتباطی هنر در مکانهای مذهبی یاری رساند.
Artworks of religious buildings have theirs structural، artistic and historical functions as well as their communicative function. Extension of messages، diversity of audiences and multiplicity of arts in religious buildings، have increased the importance of this function. Historical analysis of the communicational function art applied in religious buildings help us to find a way to benefit from the communicative ability of art to enhance the development of culture in current society beside gaining a better understanding of the past. The aim of this paper is to study during the typology and hazards of the communicative function of art in religious buildings of Tehran at Qajar Era with a historical approach based on arts such as Architecture، Calligraphy، Ta’ziyeh khani and Shabih khani. Tehran during Qajar Era saw the emergence of intellectual and religious ideas as well as social and political tensions. This survey could help us to understand the pathology and the necessity of communicational function of art in religious places.
Machine summary:
تاریخ دریافت: 10/04/92 ـ تاریخ تایید: 05/09/92 مقدمه کارکرد اماکن مذهبی منحصر به برگزاری مراسم و مناسک دینی و مذهبی و یا حتی اجتماعات گسترده با انگیزههای اجتماعی و سیاسی نیست؛ بلکه آن را میتوان مجموعهای از عناصر و باورهای متداول و حتی پنهان شده در لایههای زیرین فکری و فرهنگی هر جامعه دانست.
4 فارغ از رتبه و تطور معماری اماکن مذهبی در دوره قاجار، رعایت ضابطههای دینی در ساختوساز عناصر و تزیینات آنها موجب شده است که معماری این بناها علاوه بر شاخصههای معماری، دارای کارکرد انتقال آموزهها و مفاهیم دینی و مذهبی نیز باشد.
چنانچه منقش شدن کاشیکاریهای صحن مسجد امام تهران به آیات سورههای جمعه و منافقون 1 که در نماز جمعه به قرائت آن توصیه شده است، همچنین نقش بستن احکام شکیات نماز بر کتیبههای همین مسجد، 2 از جمله شواهد تبیین آموزههای دینی با استفاده از معماری، اماکن مذهبی میباشند.
در اطراف این سکوی بلند معبری بعرض 3 تا 4 متر معین شده که تعزیهخوانان بتوانند با سهولت در اطراف آن گردش نمایند، محوطه بعد از معبر بدو قسمت تقسیم میشود قسمت سمت چپ مخصوص نشستن زنان است و قسمت راست به مردان تعلق دارد»؛ سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص191؛ فرخ غفاری، (1375)، تهران پایتخت دویست ساله، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم، تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران ـ انجمن ایران شناسی فرانسه، ص161.
5 تکیه دولت به عنوان یکی از مهمترین اماکن مذهبی تهران در عهد قاجار، معتبرترین نهاد برای برگزاری تعزیهخوانی بود.