Abstract:
«شاکله» از محوریترین مفاهیم فلسفه معرفتی کانت است. کانت در فلسفه خود اساس کار را بر شهود محض و مفاهیم محض قرار داد و شهود تجربی و مفاهیم تجربی را بدون شهود محض و مفاهیم محض، برای دستیابی به شناخت عالم واقع کافی نداشت. تالیف و ترکیب این دو را که در واقع ترکیب« حس و عقل» است لازمه دستیابی به شناخت دانست. از نظر کانت مفاهیم محض برای این که ما را در رساندن به واقعیت خارج ذهن کمک کنند باید پیوندی با واقع داشته باشند. این پیوند از طریق ارتباط با شهود محض حاصل میشود. این شهود محض همان« زمان» است. بنابراین مقولات ناب باید با« زمان» پیوند داشته باشند. پیوند مقولات با«زمان» از طریق«شاکله» صورت میگیرد. شاکلهدار شدن مقولات توسط قوه خیال صورت میگیرد. این قوه مفاهیم محض را با شهود مرتبط میکند. این مقاله در صدد تبیین مفهوم درست شاکله و چگونگی نسبت آن با مقولات است.
Since a long time ago, great ideas and scientific and cultural figures
have emerged in Central Asia. Famous cities, including Bokhara,
Samarqand, Khwarazm, Farqhaneh, Khiveh and Marv had been a proper
refuge for the development of science, knowledge and scientists. In this
country, mysticism, Sufism, and Philosophical ideas have been in
dominance for various ages. But destiny brought it a continuous series of
political and geographical changes that led to new ideas and faded out
some of the old ones. One of the issues that has immensely changed in
these alterations deals with philosophical thought and the perspective of
philosophical schools. The manifestation of this perspective in recent
centuries has been significant at two junctures: 1) After the dominance
of the former Soviet Union over this region, including Kazakhstan,
Kirghiz, Tajikistan, Turkmenistan, and Uzbekistan. 2) After the
independence of these countries and the emergence of new trends. This
article studies the issue from a historical viewpoint, investigates teaching
philosophy in this region, and focuses Uzbekistan, because this country
is more important than other countries of the region due to its scientific
and cultural eminence.
Machine summary:
آﻧﭽﻪ ﻣﻦ درﺑﺎره ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﺧﺼﻮص ﻫﻤﻪ ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎ اﺛﺒﺎت ﻛﺮدهام اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آنﻫـﺎ ﻧـﻪ ﺷـﻲء ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎ اﻧﻮاع ﺗﺼﻮرات ﻧﺎﺷﻲ از اﺷﻴﺎءاﻧﺪ( و ﻧﻪ ﺗﻌﻴﻨﺎت ذاﺗﻲ ﻧﻔﺲ»اﻻﻣﺮاﺷﻴﺎء« اﻣﺎ ﻟﻔﻆ اﺳﺘﻌﻼﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺎ از اﺷﻴﺎء ﺑﻠﻜﻪ درﺑﺎره ﻗﻮه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑـﺮدهام ﺑـﺮای ﭘﻴﺸـﮕﻴﺮی از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮءﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ.
ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ، در ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻜﻤﻲ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﻮﺿـﻮع و ﻣﺤﻤﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻜﻢ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ و ﻧﺴﺒﻲ و ﺟﻬﺘﻲ، ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دو اﻣﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آنﻫـﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎده و ﻣﺤﺘﻮای ﺣﻜﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻮاس و ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺷـﻬﻮد و ادراک در ﻗﺎﻟـﺐ زﻣـﺎن و ﻣﻜﺎن )ﺷﻬﻮد ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺷﻬﻮد ﻣﺤﺾ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ؛ و دﻳﮕﺮی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻت ) (categoriesﻛﻪ ﺻﻮرت آن ﺣﻜﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﻮه ﻓﺎﻫﻤﻪ ، ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎ و ﻛﺜـﺮات ﺗﺠﺮﺑـﻲ را ﺻـﻮرت ﺑﻨﺪی ﻣﻲﻛﻨﺪ.
ﭼﺮا ﻛﻪ زﻣﺎن اﻣﺮی ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ از ﺧﻴﺎل اﺳﺘﻌﻼﻳﻲ اﺳﺖ، اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺷﺮط دو ﻧـﻮع ﺷﻬﻮد اﻋﻢ از ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ اﺳﺖ، ﺷﻬﻮد ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد، ﭘﺲ زﻣﺎن آن ﻋﻨﺼﺮی اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻃﻼق ﻣﻘﻮﻻت را ﺑﺮﭼﻴﺰی ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﻮد آﻣﺪه ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺤـﺾ ﺑﺎﻳـﺪ ﻧﺨﺴـﺖ ﺑـﺎ زﻣـﺎن ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻳﺎﺑـﺪ ﺗـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﺣﻜﺎﻳﺘﮕﺮاﻧـﻪ از آن ﻣﻤﻜـﻦ ﺷـﻮد، ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻘﻴـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻌﻴﻨـﺎت اﺳـﺘﻌﻼﻳﻲ ـ ـ ــ ــ ــ ـ ـ ـــ ـ ) (transcendental determinationزﻣﺎن ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺷﺎﻛﻠﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲﺗـﻮان آن را ﺑـﺮ آﻧﭽﻪ در ﺷﻬﻮد وﺟﻮد دارد اﻃﻼق ﻛﺮد )ﻫﺎرﺗﻨﺎک، 8731، ص88(.