Abstract:
هومای ایرانی و سومای هندی، از کهن ترین عناصر اسطوره ای مشترک میان تمدن های ایران و هند باستان هستند. هوما یا همان سوما در اساطیر کهن، نام گیاه مقدسی بود که ایرانیان و هندوان از عصاره ی آن شربتی شفابخش می ساختند. در ریگ ودا و اوستا از آن با نیایشی شیوا و پرشور سخن رفته و به دست آوردن عصاره ی این گیاه نیز، جزو نیکوترین کردارها محسوب می شده است؛ اما به تدریج اعتقاد به شفا بخشی و خواص سحرآمیز گیاه هوما (سوما) سبب گسترش نقش آن در میان اقوام هند و ایرانی گردید و تفاوت های قابل ملاحظه ای در ماهیت هوما و سوما پدیدار شد. با توجه به آن که این تحول در ماهیت سومای هندی، بسیار چشمگیرتر از هومای ایرانی است، در این پژوهش که مبتنی بر شیوه ی توصیفی و تحلیلی است، جایگاه سوما در تمدن هند مورد بررسی قرار گرفته است. برای تبیین بهتر این مساله، در ابتدا هوما به اختصار در تمدن ایرانی معرفی شده و سپس به جلوه های گوناگون سوما در تمدن کهن هند پرداخته شده است. نتیجه ی این بررسی ضمن آن که از وجود اشتراکاتی در بین سومای هندوان و هومای ایرانی حکایت دارد، بیانگر این نکته است که تغییرات ماهیتی اسطوره ی سوما، بسیار بیش تر از هوما بوده و سومای هندی به تدریج دچار استحاله شده و در نقش یک ایزد، مرد و حتی ماه آسمانی پدیدار شده و تفاوت های قابل ملاحظه ای با هومای ایرانی یافته و شکل اساطیری تری پیدا کرده است.
Iranian ‘Haoma’ and Indian ‘Suma’ are the most ancient mythical elements that are common between ancient civilizations of Iran and India. In ancient myths، ‘Haoma’ or ‘Suma’ was the name of a holy plant from whose extract Iranians and Indians made sanative syrup. In ‘Rig Veda’ and ‘Avesta’ it has been described through praise and admiration. To gain the extract of this plant was one of the best deeds، but gradually the belief in sanative and magical properties of ‘Haoma (Suma)’ caused the spreading of its role among Indian and Iranian peoples، and considerable differences appeared in the nature of ‘Haoma’ and ‘Suma’. This change in the nature of Indian ‘Suma’ was greater than that of Iranian ‘Haoma’. In this research study، carried out by the use of descriptive-analytical method، the place of ‘Suma’ in the ancient Indians’ civilization is studied. In order to provide a better explanation، we have introduced ‘Haoma’ in Iranian civilization briefly، and then various aspects of ‘Suma’ in Indian civilization have been introduced. The result of this study is suggestive of commonalities between Indian and Iranian ‘Suma’. Moreover، it shows that the changes in the nature of ‘Soma’ myth have been more than ‘Haoma’; in fact، Indian ‘Suma’ has gradually been degenerated and appeared as a god، man، even as the heavenly moon; therefore، it has changed greater than Iranian ‘Haoma’ and has found a more mythological form.
Machine summary:
هومـاي (هئـوم ) (اوستايي :Haoma، پهلوي:Hom) وسوماي (سوم ، سومه ، سئوم ) (Soma)هندي، نام گياهي است ايزدي و درمان بخش که از کهن ترين عناصر مشترک ميان اقوام ايرانـي وهنـدي بـه شمار رفته و در هر دو تمدن از تقدس و جايگاه ويژه اي برخوردار بوده بـه طـوري کـه در اوستا وريگ ودا (Rig Veda)کتاب مقدس هنديان باستان ، بارها به اين موضوع اشاره شده است .
مهـم تـرين سؤالاتي که دراين زمينه مطرح گرديد، بدين قرار است : -چه تفاوت هاوشباهت هايي ميان هوماي ايراني و سوماي هندي وجود دارد؟ -هرکدام ازاين دو درتمدن هاي ايران وهند واجد چه جايگاهي هستند؟ -تجسم سوما دراساطير هندي کدام است ؟ پيشينه و روش تحقيق در بررسي هاي به عمل آمده ، مشخص گرديد که بخش زيادي از تحقيق هاي انجام شـده در اين زمينه ،به بيان تشابهات موجود بين «هوما»و «سوما»اختصاص دارد.
(بويس ، ١٣٧٦: ٣٢) با توجه به اين که در بررسي هاي انجام شده ، بيش تر به مراسم و آيين هاي مرتبط باهوما وسوما پرداخته شده و جلوه هاي فردي شخصيت هومـا وشخصـيت اسـاطيري سـوما بـه صورت تحقيقي مجزا و مستقل موردتوجه قرار نگرفته است ، بنابراين دراين پژوهش سـعي گرديده تابه بررسي جلوه هاي مختلف هوما وسوما در تمدن هاي ايران وهند پرداخته شـده وتفاوت هاي موجود ميان آن هامد نظر قرار گيرد.