Abstract:
نسخه های خطی یکی از ارزشمندترین گنجینه هایی هستند که از گذشتگان برای ما به ارث رسیده اند. وظیفه ی ماست که در حفظ و احیا و شناساندن این میراث فرهنگی بکوشیم. علی رغم این که در عصر ما تلاش های زیادی در شناساندن این ذخایر ارزنده صورت گرفته، هنوز نسخه های خطی زیادی وجود دارد که شناسایی و معرفی نشده اند؛ یکی از این آثار ناشناخته،«چهارعنصر» بیدل دهلوی است. این جستار بر آن است که برای اولین بار به معرفی نسخه های خطی این اثر ناشناخته که در کتابخانه های ایران شناسایی شده اند، بپردازد. تعداد نسخه های شناسایی شده در ایران چهار مورد است. دو نمونه از این نسخه ها در کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران نگهداری می شود؛یک نسخه در کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و نسخه ی دیگری در کتابخانه ی ملی مضبوط است. در طی این مقاله، ابتدا نگاه مختصری به زندگی و آثار بیدل انداخته و سپس به بررسی محتوا و ارزش ادبی و معرفی فصول مختلف آن می پردازیم و سرانجام مطابق معمول مندرجات فهرست نسخه های خطی، مشخصات صوری نسخه ها را از قبیل نام مولف و کاتب، زمان و مکان کتابت، تعداد و اندازه ی اوراق و سطور و آغاز و انجام، نوع خط و... معرفی می کنیم. نتیجه ی کلی پژوهش ما این بود که نسخه (2) دانشگاه تهران نسبت به سایر نسخ شناسایی شده، دارای ویژگی های ممتازی است
Manuscripts are among the most precious treasuries left behind by our ancestors، and our duty is to protect and revive and introduce this cultural heritage. Although great attempts have been carried out، in the current era، to introduce these precious treasuries، there are still lots of manuscripts not yet identified and introduced. One of these unknown works is Bidel-e Dehlavi’s ‘Chahar Onsor’.
In the present paper، the authors attempt to present the very valuable manuscript of Bidel-e Dehlavi’s ‘Chahar Onsor’ identified in the libraries of Iran .At first، we will have a brief look at Bidel’s life and manuscripts، and then investigate its content and literary value، then its different chapters are introduced، and finally، in common with the contents of manuscript lists، we cover the apparent characteristics of the manuscripts، such as the name of the author and scribe، the time and location of copying، number and size of the leaves and lines، and the beginning and end، the type of hand writing، and so on. The overall result of our research suggests that manuscript 2 of Tehran University bears more outstanding specifications compared with the other identified manuscripts.
Machine summary:
پراکندگي اين نسخه ها در نقاط مختلف دنيا، مي تواند نشانه ي عنايت و توجه مردم به اين اثر در سال هاي پيشين و گوياي ارزش و اهميت اين اثر باشد؛ زيرا اولا اين اثر همچون اعتراف نامه اي است که زواياي تاريک زندگي بيدل را براي مخاطب روشن مي کند؛ ثانيا با توجه به اين که عقايد فلسفي و عرفاني خاص و ديدگاه هاي ادبي شخصي بيدل در آن نمود پيدا کرده است ، ميتواند از روي بسياري از ابهامات آثار ديگر وي، خصوصا غزلياتش پرده بردارد که از اين جهت نيز، داراي ارزش و اهميت بسيار بالايي است و مطالعه ي اين کتاب ميتواند کمک شاياني به تحقيقات بيدل پژوهان بکند؛ ولي متأسفانه از يک طرف نبود يک تصحيح علمي و انتقادي و چاپ منقح و از طرف ديگر زبان غامض و شعرگونه ي «چهارعنصر» باعث شده است که اين اثر بسيار ارزشمند، در بين استادان و دانشجويان و حتي بعضي بيدل پژوهان ناشناخته بماند.
نگارنده در اين نوشتار، ابتدا به طور اجمالي به زندگي و آثار بيدل نظر ميافکند، سپس به صورت خاص به تاريخ تصنيف ، سبب تصنيف ، وجه تسميه ، چگونگي نثر، سبک نگارش و نظر منتقدان در خصوص چهارعنصر و معرفي محتوايي فصول مختلف آن ميپردازد؛ در نوبت بعدي مطابق معمول مندرجات فهرست نسخه هاي خطي، به مشخصات صوري نسخه ها از قبيل نام مؤلف و کاتب ، زمان و مکان کتابت ، تعداد و اندازه ياوراق و سطور، آغاز و انجام ، نوع خط و ويژگي هاي ديگر مي پردازد و آن ها را با هم مقايسه ميکند.