Abstract:
توکل از مفاهیم اخلاقی و عرفانی فرهنگ اسلامی است. علمای اخلاق با تاسی به قرآن، مسلمانان را به تحقق عینی این مفهوم در زندگی فردی و اجتماعی خود توصیه کرده اند و عارفان از آن، به عنوان یکی از مقامات عرفانی یاد کرده و پشت سرگذاشتن آن را برای هر سالکی ضروری دانسته اند. منابع اخلاقی و عرفانی ما، مشحون از ضرورت رویکرد به توکل است. توکل در نهج البلاغه، هم در معنای اخلاقی و هم در معنای عرفانی به کار رفته است. علی (ع) در نهج البلاغه، از جهات مختلف بر اهمیت توکل تاکید کرده و آن را پایه ایمان، عامل متانت اخلاقی، راهی برای دستیابی به فقر عرفانی و عامل تفکر دانسته اند. توکل در این کتاب هرگز جانشین کوشش آدمی معرفی نشده است، بلکه توکل در جایی کاربرد دارد که دست آدمی از اقدام آن کوتاه است. تلاش نگارنده در این مقاله، بررسی مفهوم توکل در اندیشه شیعه براساس کتاب مهم نهج البلاغه (مهم ترین کتاب مذهب شیعه) است.
Machine summary:
(نهج البلاغه ، ١٣٨٤: ١٠٧) پژوهش نامة علوي، سال چهارم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٢ از نظر امام علي (ع )، هيچ موجودي جز خدا سزاوار توکل نيست ، چراکه خداونـد هـيچ پناهنده اي را نمي راند (قمي ، ١٣٧٠: ١١٥).
پژوهش نامة علوي، سال چهارم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٢ و خداي سبحان بازهم در قرآن عظيم فرمودند: خداوند براي کسي که تقوا پيشه کند، مفري قرار مي دهد و از جايي که گمان نمي برد، به او روزي مي دهد و هر کس به خداوند توکل کند، خدا او را کفايت مي کند.
نگرش نهج البلاغه به توکل به گونه اي است که هرگز منافي کوشش آدميان نيست بلکـه از يک سو تأکيد بر اعتماد به خدا و از سوي ديگر دعوت به کار و تلاش اسـت ؛ و ايـن از پژوهش نامة علوي، سال چهارم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٢ ويژگي هاي اصلي توکل در نهج البلاغه است .
علـي (ع ) در توصيف اين رابطه مي فرمايد: «از حس توکل مي توان بر حس يقين استدلال کرد»(آمـدي ، ١٣٦٠: ج٣، ص ٢٢٤)(اگر کسي توکل نيکويي داشته باشد، معلوم مي شـود کـه بـه دلايـل پژوهش نامة علوي، سال چهارم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٢ خوبي دست يافته است )؛ و در جاي ديگر مي فرمايـد: «توکـل از قـوت يقـين سرچشـمه مي گيرد» (همان ، ج١، ص١٨٤).