Abstract:
کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی به این دلیل که بر نکات و اشارات فرهنگی و اجتماعی پراکنده در خلال
روایاتش اشتمال دارد، از نظر مطالعات فرهنگی و جامعه شناسی اهمیت بسیار دارد. زیرا این نکات، بازتاب
دهندة جزئیّات زندگی اجتماعی در ایران قرن پنجم هجری است. یکی از وجوه ارزشمند تاریخ بیهقی،
تبیین و توصیف شیوة مدیریت و مملکت داری سلاطین غزنوی، خصوصا سلطان مسعود، با نگرشی
تحلیلی و نقّادانه است. این ویژگی از نظر مطالعات میانرشته ای، در میان آثار تاریخی قرن پنجم و ششم
هجری به کتاب تاریخ بیهقی ارزشی خاص بخشیده است.
با توجّه به اینکه در جهان امروز، شالودة اندیشه های مدیریت سیاسی کشورهای غربی و اغلب ملل دیگر،
تا حدّ زیادی از عقاید و تفکّرات نیکلوماکیاولی، سیاستمدار و نویسندة مشهور ایتالیایی (وفات 1527 م.)
تاثیر پذیرفته است و نظریات او از رنسانس به بعد، اهمیت بسیار یافته است، نویسندة این مقاله با شیوة
توصیفی – تحلیلی و با استناد به مندرجات کتاب تاریخ بیهقی و آثار مهمّ نیکلوماکیاولی ، برآن است تا
رفتارهای مدیریتی و روش های مملکت داری مسعود غزنوی را با عقاید و نظریات ماکیاولی مقایسه نماید.
بر اساس نتایج این جستار، روش های مسعود در بیش از نیمی از موارد با توصیه های ماکیاولی منطبق
است.
Machine summary:
امـا آنان حملات خود را غزا و جهاد در راه خدا جلوه میدادند؛ بدین ترتیب ، هم اموال غارتی برایشان حلالتر مال ها میشد (بیهقی ،١٣٧١: ٧٣٤) و هم در میان عوام مردم و فقها، بـه عنـوان غـازی و ناصر دین ، وجهه و اعتبار کسب میکردند؛ چنانکه استقبال پرشکوه فقها و اعیان نیشابور از امیـر محمود پس از بازگشتن از فتح سومنات ، مؤید این مطلب است (همان :٣٢) هر چند در آن زمـان هم حقیقت امر بر زیرکانی چون بوالحسن بولانی و پسرش پوشیده نبـود و آنـان زرهـایی را کـه امیر مسعود به خاطر شفا یافتنش از بیماری از این حلالتر مـال هـا بدیشـان مـی داد، نپذیرفتنـد.
٢-٢- نادیده گرفتن موازین اخلاقی ماکیاولی معتقد است « غالبا ضروری است که (شهریار) اگر بخواهد حکومت خویش را پا بـر جـا نگه دارد، بر خلاف راستی و بر خلاف محبت و بر خلاف انسانیت و برخلاف دین رفتـار کنـد » (ماکیاولی ،١٣٧٥ :٧٢) و در جایی دیگر میگوید:« شهریار باید هر کـاری را کـه ضـرورت اقتضـا میکند، انجام دهد خواه آن کار منطبق با فضیلت باشد یا رذیلت » (همان :٧٤) از نظـر او هـدف ، وسیله را توجیه میکند؛از این رو به شهریار توصیه میکند که « همواره در کار دست یـافتن بـه دولت و پایش آن باشد؛ روش وی هر چه باشد نیک شمرده خواهد شد.