Abstract:
گروتسگ، فن یا سبکی در هنر و ادبیّات است و مفاهیم و دامنههای گوناگون و پیچیدهای برای آن تعریف
کرده اند. برخی از آن به " طنز آمیخته " یاد کرده اند و صفاتی چون ناهماهنگی، وحشت افزایی، اغراق و
زیاده روی، نابهنجاری، هجو و تفنّن را برای آن برشمرده اند و برخی آن را به عنوان شیوة بیان اختیاری
برای مردمی که هرگز تابع قوانین و رموز اجتماعی و ادبی نیستند، توصیف کرده اند. با بررسی مجموع
ویژگی هایی که برای این فن تعریف شده است، میتوان دریافت که حکایتهای دیوانگان در مثنویهای
عطّار، با این خصوصیّات قابل تحلیل و توصیف هستند و این قصهها را میتوان به عنوان نمونههای خوبی
برای فنّ گروتسک در ادبیّات فارسی معرّفی کرد؛ به دلایل مضامین دو سویه و در بعضی موارد چند سویه
با ظاهری از طنز و هجو و خنده و باطنی سرشار از معانی ژرف و عمیق و ساختاری که با اشکال معمّاگونه
و عامیانه و هزل آمیز گروتسکی کما بیش مطابقت می کند. این نوشتار به روش تحلیل محتوا، بر اساس
موازین و اصول فنّ گروتسک به تفسیر و خوانشی دیگر از این حکایات میپردازد و در پی اثبات این
مدّعاست که عطّار نیشابوری در اعصاری بسیار قبل تر از نویسندگان مدرن قرن بیستم از این شیوه برای
بیان عقاید و القای مفاهیم و آموزههای متعالی خویش سود جسته است؛ شیوهای که اگر چه در آن روزگار
نامی از گروتسک برخود نداشت، امّا عطّار در به کارگیری آن بسیار خلاّقانه و ماهرانه عمل کرده است.
Machine summary:
با بررسـی مجمـوع ویژگی هایی که برای این فن تعریف شده است ، میتوان دریافت که حکایت های دیوانگان در مثنویهای عطار، با این خصوصیات قابل تحلیل و توصیف هستند و این قصه ها را میتوان به عنوان نمونه های خوبی برای فن گروتسک در ادبیات فارسی معرفی کرد؛ به دلایل مضامین دو سویه و در بعضی موارد چند سویه با ظاهری از طنز و هجو و خنده و باطنی سرشار از معانی ژرف و عمیق و ساختاری که با اشکال معماگونه و عامیانه و هزل آمیز گروتسکی کما بیش مطابقت میکند.
(آدامز ویتس ، ١٣٨٩: ٢٤٢ ) از آنجا که بیان مفاهیم و دامنۀ کاربرد گروتسک پیچیده اسـت و ابعـاد گونـاگونی از هنـر و ادبیات را شامل میشود، شرح و توضیح آنها به عنوان یکی از بخش های اصـلی ایـن نوشـتار در پی خواهد آمد و هدف، معرفی و تبیین این سبک ، بخصوص در نمونه های ادب فارسی است کـه از جهات گوناگون، ظرفیت خوانش های مکرر و تفاسیر جدید را دارند.
پیشینۀ تحقیق با اینکه گروتسک به عنوان یک فن یا سبک ادبی در آثار معروف ترین نویسندگان قـرن بیسـتم به عنوان ابزاری برای بیان اهداف مورد نظر آنان به کار گرفتـه شـده و مقالـه هـا و کتـابهـای متعددی در نقد این آثار توسط محققان دیگر کشورها نوشته شده، امـا در پـژوهش هـای ایرانـی کمتر به این مقوله پرداخته شده است ؛ به جز معدود مقاله هایی کـه در آنهـا بیشـتر بـه سـاختار گروتسک توجه داشته اند و تحلیل مقاصد و اهداف آن کمتر مورد نظر بوده است .