Abstract:
تذکره نویسی، شکل نخستین تاریخ ادبیات نگاری فارسی است و تذکرهها به هر صورتی که باشند، برای
رسیدن به گوشههایی از تاریخ ادبیّاات مفیدند و مبنای کار محقّقان امروزند. از جمله تذکرههای فارسی،
لباب الالباب، نوشته سدید الدّین محمّد عوفی است که نخستین تذکرة فارسی است و در حدود سال 618
ه.ق تالیف شده است. مولّف در جلد دوم این تذکره از 169 شاعر سخن گفته و منتخبی از اشعار آنان را
آورده است. از جمع این شاعران، قطران تبریزی شاعر معروف قرن پنجم هجری است که عوفی، در ذیل
"فصل سیم در ذکر شعرای عراق و نواحی آن" از او یاد کرده است. اشعار قطران در این تذکره، 74 بیت و
شامل یک ترکیببند و یک قصیده است. برای تصحیح دیوان قطران که تا امروز دستنوشته کهنی از آن
شناخته نشده است، مطالعه و بررسی اشعار وی در تذکرهها، بخصوص در لبابالالباب، از کارهای ضروری
و اولیه است. نگارندگان با مقابله نسخه های موجود از دیوان او به تفاوتهایی رسیدهاند که نمونههایی از
آن در اینجا تقدیم میشود
Machine summary:
لباب الألباب در دو جلد تنظیم شده است : نخست ، جلد دوم ایـن تـذکره بـه تصـحیح ادوارد براون، در سال ١٣٢١، توسط انتشارات گیب لندن به چاپ رسید که شـامل دوازده بـاب در ذکـر احوال و اشعار ١٦٩ شاعر ایرانی پیش از سعدی اسـت ؛ سـپس جلـد اول آن در سـال ١٣٢٤، بـا مقدمۀ علامه محمد قزوینی چاپ شد که شـامل اسـامی و شـرح احـوال و نمونـه هـای شـعری سلاطین ، امرا و وزرا و علما و بزرگانی است که هر چند شاعر نبوده، اما گاه بـرای تفـریح خـاطر شعر گفته اند(نک .
در اینجا بعضی از این تغییر و تصرفهـا و سـهوهایی 11 که در شعر قطران به نقل لباب الألباب میتوان یافت ، آمده است : * گر ز باریدنش هر بار این جهان خرم شود در زمین گوهر ز چشم خویش گیرد تار تار (عوفی،٢١٤) معنای مصراع دوم با این صورت مبهم است و ظاهرا برای "از چشم خویش تار تـار گیـرد"، نمیتوان معنی قابل قبولی تصور کرد.
*** آنچه گفتیم سهوهایی بود که در لبابالألباب چاپی راه یافته بود و چـه بسـا بیشـتر آنهـا در مراحل دشوار حروفچینی و چاپ آن سالها پیش آمـده باشـد؛ در عـین حـال مـواردی را هـم میتوان دید که ضبط لبابالألباب، نسبت به دیوان چاپی قطران ترجیح دارد و گاهی غلـط آن را تصحیح میکند؛ از جمله : * کرد از سنبل سپردن شاخ مینا رنگ رنگ چون مرجان ز گل فرسنگ در فرسنگ سنگ (دیوان،٤٣٣) در لباب الألباب (ص٢١٤)، "پای، مینا رنگ " آمده است .