Abstract:
کتاب بهارستان اثر حاج شیخ محمدحسین آیتی تالیفی در زمینه شناخت شخصیت های مهم دینی، علمی، فرهنگی و سیاسی منطقه قهستان از قدیمی ترین دوران تا زمان مولف می باشد. در این مقاله بهارستان با روش توصیفی - تحلیلی بر اساس محورهای نقد و بررسی کتب (نقد بیرونی و نقد درونی) مورد ارزیابی قرار گرفته است. با وجود تلاش مولف برای نوشتن کتابی مستند درباره شخصیت ها و حوادث قهستان و صرف وقت فراوان و با وجود استفاده از منابع متعدد، این کتاب ایرادهایی نیز دارد و با دید انتقادی بهتر می توان از آن بهره مند شد. مولف از تمام منابع جغرافیایی مهم استفاده بهینه ننموده و برخی شخصیت ها را به اشتباه به قهستان نسبت داده و در مواردی بدون دلیل از منابع متاخر، نقل قول های طولانی دارد. درباره فتح قهستان هم از برخی از اصیل ترین منابع بهره ای نبرده و در شرح حال برخی از بزرگان قهستانی مبالغه کرده است. مزارات ذکر شده در کتاب بیشتر بر مبنای کرامات دیده شده از آنها و نه به واسطه استناد به منابع متقدم مهم ارزیابی و مورد توجه مولف بوده است. مطالب بخش چهارم کتاب، مفصل و در عین حال دقیق و بسیار ارزنده می باشد که انصافا ارزش زیادی داشته و مولف با نگارش این کتاب بخشی از مفاخر و چهره های ماندگار خراسان جنوبی را حفظ کرده است.
Machine summary:
1-2- تحصیلات مؤلف با توجه به اینکه آیت الله آیتی در خانوادهای روحانی به دنیا آمده احتمالا تحصیلات مقدماتی را نزد پدرش حاج شیخ محمدباقر فراگرفته و بنا به نقل خودش در دوران نوجوانی در مدرسه نواب مشهد علوم عربیه و فنون ادبیه را فرا گرفته (همان: 375) آنگونه که در شرح حالش نوشته در تهران و اصفهان به تحصیل علوم حوزوی فقه، اصول و مباحث معقول پرداخته، وی پس از آن برای تکمیل معلومات خویش عازم نجف شده و از محضر درسی آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی و حجهالاسلام ضیاءالدین عراقی بهرهمند شده و به درجه اجتهاد رسیده است.
1-3- زمان نگارش کتاب آیتی برای تألیف کتاب زحمت زیادی کشیده، کتب زیادی را دیده و وقت زیادی صرف کرده است و بنا بر ذکر خود مؤلف، در اردیبهشت 1324 تألیف کتاب به پایان رسیده (همان، مقدمه: 5) و نهایتا کتاب برای اول بار در 1327خورشیدی در تهران به چاپ رسید و برخی مطالب کتاب بیشتر مربوط به بخش دوم و چهارم، سالهای بعد بدان اضافه شده چنانکه در معرفی زندگی و آثار برادر مؤلف از وفات شیخ مرتضی آیتی در سال 1345خورشیدی یاد شده است (همان: 362).
3-5- نقد و بررسی مباحث مؤلف درباره مزارات مؤلف در بخش سوم و در ذکر بقاع شریفه و اماکن متبرکه ولایت قهستان از منابعی نام برده و استفاده کرده که عبارتنداز: عیون اخبارالرضا (شیخ صدوق قرن 4 هجری)، مجالس المؤمنین (نورالله شوشتری اواخر قرن 10 و اوایل قرن 11)، عمده الطالب (ابن عنبه اواخر قرن 8 و اوایل 9)، فصل الخطاب (حسین بن محمدتقی نوری قرن 14)، کبریت الاحمر (محمد باقر قائنی بیرجندی قرن 13)، مکین الاساس (محمد باقر قائنی بیرجندی قرن 13)، معجم البلدان (یاقوت حموی قرن هفتم) و کتابی از ابوالمحامد رویخی (قرن نهم) و بویژه از کتاب تاریخ حسامی (فاضل یا حسامی واعظ قرن نهم).