Abstract:
با تشکیل حکومت زندیه در سال 1170هـ/1757م توسط کریم خان زند با لقب وکیل الرعایا و سقوط سلسله افشاریه، شخص کریم خان تلاشهای فراوانی را برای یکپارچه سازی حکومتش در ایران و سامان دادن به اوضاع داخلی آن زمان ایران (که هنوز اثرات سقوط حکومت صفویه و فجایع افغانها در اذهان مردم باقی بود.) آغاز کرد. و لیکن بعلت ماهیت ایلیاتی حکومتهای افشاریه و زندیه، هرگز اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران به ثبات زمان صفویان نرسید.در حیطة سیاست خارجی نیز عملکرد خاندان زندیه تا حد بسیار ضعیف و به دور از تحولات جهانی و پیشرفتهای شکل گرفته در اروپا بود. در مبحث روابط ایران و عثمانی دورة زندیه نیز به مانند گذشته اختلافات مذهبی تشیع و تسنن و مسئله زیارت عتبات و اماکن مقدسه شیعه و مشکلات ایلات و عشایر مرزنشین بوده است. علاوه بر این رقابت تجاری دو کشور و حضور استعمارگران بویژه انگلیس در تشدید این اختلافات تأثیر فراوان داشته است، رقابت تجارت دریایی بنادر ایرانی مانند بندر بوشهر در برابر بندر بصره در خاک عثمانی موجب شد که کریم خان در سال 1189هـ/1776م به برادر خود صادق خان دستور دهد تا به بصره حمله نماید که این موجب تنش بیشتر در روابط دو کشور گردید. در کل روابط دو کشور ایران و عثمانی در دورة زندیه با حالتی خصمانه و رقابت آمیز همراه بوده است.در این پژوهش تلاش میگردد تا به سئوالات زیر پاسخ داده شود.1- عوامل موثر در شکلگیری روابط خارجی ایران و عثمانی در دوره زندیه چه بوده است؟2- تجارت دریایی در بندر بوشهر و بصره تا چه میزان در روابط ایران و عثمانی تاثیر گذار بوده است؟
Machine summary:
"در دوره زندیه نیز به مانند گذشته با وجود اختلافات قبلی و در این دوران اهمیت بحث تجارت خصوصا در خلیج فارس و ارتباط با دنیای غرب از طریق خاک عثمانی برای کشور ایران تاثیر بسیار زیادی در نحوة برخورد دو کشور داشته است.
مرزهای طولانی بین دو کشور و اختلاف سیاسی بر سر اشغال مناطق مرزی و گاه جانب داری یکی از دو کشور از برخی ایلات کرد مرز نشین و قبایل عرب سرحدی همچنین وجود اماکن مقدس شیعیان در خاک عثمانی و علاقه ایرانیان به زیارت این اماکن و ایجاد راه تجاری ایران به بازار های جهانی از طریق عثمانی، حضور کشور های اروپایی و دخالت آنان در تجارت خلیج فارس با تاسیس کمپانی های تجاری در این منطقه و آغاز عصر استعمارگری کشور های اروپایی و دخالت آنان در سرنوشت کشورهای اسلامی و روابط آنان با هم دیگر، به طور کلی از موضوعات اصلی در شکل گیری روابط دو کشور ایران و عثمانی در دوره زندیه بوده است.
با تمام این احوال از مبحث روابط خارجی ایران و عثمانی در دوره زندیه می توان نتیجه گرفت که به دلایل سیاسی و حفظ استقلال هر دو کشور جز یک مورد برخورد خصومت آمیز، روابط هر دو به صورت ظاهرا دوستانه دنبال می شده است و برخوردی بین آنها به وجود نیامده است یا حتی در دسته بندی با دشمنان همدیگر نیز شرکت نکرده اند و گمان می رود که دو کشور برای روابط آرام و حفظ آرامش در مرزهای خود اهمیت فراوان قائل بوده اند."