Abstract:
تعیین توزیع مکانی تبخیر و تعرق مرجع (ETo) در مدیریت و برنامه ریزی منابع آب، مطالعات بیلان آبی و برآورد نیاز آبی گیاهان از اهمیت زیادی برخوردارست. بنابراین هدف پژوهش حاضر تعیین مناسب-ترین روش درون یابی برای برآورد مکانی ETo و پهنه بندی این متغیر در استان خوزستان است. بدین منظور از داده های هواشناسی 42 ایستگاه در یک دوره آماری 28 ساله استفاده شد و برای تخمین مقادیر ETo در ایستگاه ها، روش فائو پنمن مانتیث بکار برده شد. به منظور برآورد مکانی ETo، هفت روش درون یابی مشتمل بر وزنی عکس فاصله، اسپلاین، گرادیان خطی سه بعدی، کریجینگ عمومی، کوکریجینگ، کریجینگ با روند خارجی و رگرسیون کریجینگ ارزیابی شدند. برای تحلیل واریوگرافی در روش های کریجینگ، پنج مدل نیم تغییرنمای کروی، نمایی، خطی، خطی دارای حد آستانه و گوسی بر داده-های ETo برازش شده و براساس مجموع مربعات، خطای کمتر و ضریب تبیین بالاتر نیم تغییر نمای مناسب انتخاب شد. تعیین مناسب ترین روش درون یابی بر اساس محاسبه شاخص های ریشه میانگین -مربعات خطا، میانگین خطای اریب و میانگین انحراف مطلق روش های مختلف انجام شد. با بررسی شاخص های خطا معلوم شد روش کوکریجینگ با مدل نیم تغییرنمای گوسی دارای کمترین خطا بود و به عنوان بهترین روش برای مکانی کردن داده های ETo ماهانه و سالانه در خوزستان معرفی شد. در مدل نیم تغییرنمای گوسی کوکریجینگ، نسبت بخش ساختاردار به کل تغییرپذیری در بیشتر ماه ها 1 بود که بیانگر ساختار مکانی قوی در تغییرات هم زمان متغیرهای ETo و ارتفاع است. اما دقت شود روش کوکریجینگ در بیشتر ماه ها دارای خاصیت کم برآوردی است.
Machine summary:
نتایج این بررسی ها نشان داده است روش کوکریجینگ به استثنای ماه های فروردین ، اردیبهشت و شهریور، بهترین روش برای برآورد ETo در این مناطق بوده است (نوشادی و سپاس خواه ، ١٣٨٦: ٣٤٣).
روش های متعددی برای تخمین ETo وجود دارد و مطالعات متعددی درمورد مقایسه روش های مختلف برآورد این متغیر در داخل و خارج از ایران انجام شده است .
با بررسی روش های مختلف ، مناسب ترین روش برای تخمین ETo در استان خوزستان ، روش فائو پنمن مانتیث است (کشلولی و همکاران ، ١٣٨٥).
٣- روش تحقیق در این پژوهش برای تعیین بهترین روش برآورد مکانی تبخیروتعرق مرجع ، هفت روش درون یابی ازجمله وزن دهی عکس فاصله ١، اسپلاین ، گرادیان خطی سه بعدی ، کریجینگ عمومی ، کوکریجینگ ، کریجینگ با روند خارجی ٢ و رگرسیون -کریجینگ با یکدیگر مقایسه شدند.
جدول ٣ : مشخصات نیم تغییرنمای متقاطع متغیر اصلی و کمکی ماه مدل مجموع مربعات خطا(RSS) ضریب تبیین (r٢) C/(C+C0) دامنه تاثیر (Km) سقف (C+C0) اثر قطعه ای (C0) ژانویه گوسی 9/6*10-3 0/9 1 44/8 -0/226 -0/0001 فوریه گوسی 9/08*10-3 0/92 1 44/1 -0/253 -0/0001 مارس گوسی 0/051 0/96 0/99 60/5 -0/986 -0/001 آوریل گوسی 8/05*10-3 0/93 0/99 94/3 -0/367 -0/001 می گوسی 0/334 0/93 1 79/9 -2/011 -0/001 ژوئن گوسی 0/015 0/93 0/99 85/1 -0/432 -0/001 ژوئیه گوسی 0/011 0/91 1 76/5 -0/316 -0/0001 اوت گوسی 0/013 0/88 0/99 40/5 -0/496 0/001 سپتامبر گوسی 4/95*10-3 0/97 0/99 85/8 -0/385 0/001 اکتبر گوسی 5/12*10-3 0/96 1 4/08 -2/007 0/001 نوامبر گوسی 0/011 0/94 1 51/9 -0/311 0/0001 دسامبر گوسی 8/92*10-3 0/94 1 64/2 -0/297 0/0001 سالانه گوسی 5/84*10-3 0/94 1 61/9 -0/245 0/0001 مأخذ: نگارندگان ، ١٣٩٠ ٥-٤- نتایج روش رگرسیون -کریجینگ متغیرهای کمکی این روش ، طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع ایستگاه ها بودند و رابطه بین متغیرهای کمکی و اصلی به صورت یک رابطه رگرسیون خطی چندگانه تعریف شد و معادله آن با نرم افزار Minitab در هرماه به طور جداگانه استخراج گردید و مقادیر باقیمانده در هر ایستگاه محاسبه شد و در نهایت لایه باقیمانده ایستگاه ها با روش کریجینگ در نرم افزار +GS درون یابی شد.