Abstract:
نویسنده در این مقاله که بیان توصیفی ـ تحلیلی و روش کتابخانه ای انجام گرفته، در بررسی رسم دعا از منظر کلام خدا، در یک استقرای قرآنی ثابت نموده که سبک و سیاق ادعیه قرآنی از چنان لطافت هایی برخوردار است که حتی در موازنه با ادعیه غیر قرآنی و از سوی اولیای خدا بی نظیر است. حاصل مقاله پیش روی این شد که به طرز شگفت انگیزی افتتاح دعاهای قرآنی با دعاهای غیر قرآنی تفاوت معناداری دارد، لذا در صحت و قوت برخی دعاهای غیر قرآنی که خداوند (برخلاف شان ربوبی و احاطه قیومی) با ادات مصوت و غیر صفت فعلی «رب» مورد ندا واقع شده، درنگ کنیم. در پایان متذکر می شویم که پیشینه ای تحت عنوان این نوشتار یافت نشد.
Machine summary:
اصولا صدر همۀ آیات دعـایی در قرآن کریم با صیغه هایی از رب (به عنوان صفت فعل خدا) آغـاز گردیـده اسـت ، حـال آنکـه عموما در دعاهای غیر قرآنی همچون دعاهای صحیفه سجادیه و عمدتا در ادعیـۀ نهـج البلاغـه و مفاتیح الجنان ، صدر ادعیه با «اللهم » که در واقع معـادل «یـا الله » و اساسـا نـاظر بـه اسـم ذات خداوند سبحان است ، شروع میشود.
اگـر کسـی بگوید خود کلمۀ «الله »، جامع جمیع اسماء و صفات الهی است و لذا «یا الله » گفتن همانند این است که بگوییم «یا رب »، در پاسخ میگوییم تخصیص به ذکر صفات عدیـدة خداونـد همچـون غفور، شکور، رحیم و بقیۀ اسماءالحسنی چگونه توجیه میشود؟ پس اختصاص هر صفتی در هر مناسبتی خود گویای اماره و حکمت خاصی اسـت کـه یکـی از توجیهـات آن ، تناسـب حکـم و موضوع در نظر گرفته میشود که از جمله در دعا که جنبـۀ پـرورش و بالنـدگی دارد، بـه طـور خاص این صفت خداوند مد نظر قرار میگیرد، و از نظر نویسنده ، این تخصیص صفات به لحـاظ موضوعات در کلام حکیمانۀ خداوند قطعا معنادار میباشد.
نکتۀ ظریف دیگری که از شئون دعا در قرآن آمده ، این است که از سوی بنده نبایـد خـدا بـا ادات ندای مصوت مورد خطاب قرار گیرد، اما از جانب خدا ایـن اتفـاق افتـاده اسـت ، چنـان کـه خداوند میفرماید: «ونادیـناه أن یـا إبــراهیم : و او را ندا دادیم که ای ابراهیم » (صـافات / ١٠٤).