Abstract:
سنت آزمون یکی از سنت های قطعی خداوند است که گاهی در قالب مصیبت ها و گاهی در قالب نعمت ها شکل می گیرد؛ از طرف دیگر بازتاب بعضی از گناهان نیز گاهی به صورت مصیبت بروز می کند و در مواردی انسان ها نمی توانند تشخیص دهند مصیبتی که گرفتار آنند آزمون الهی است تا صبر کنند، یا کیفر گناهان است تا توبه کنند و چه ملاکی برای تشخیص این نوع مصیبت وجود دارد. مقاله حاضر با بررسی آیات قرآن، مصائب را به سه گروه تقسیم و برای هر گروه ملاک هایی را جهت تشخیص آنها به این شرح مطرح کرده است: 1- مصائب آزمونی: که ملاک تشخیص آنها تحمل پذیر بودن، آرامش پس از ابتلاء، دریافت پاداش پس از اتمام، ابتلا از خداوند و اتمام از بنده و ... می باشد. 2- مصائب کیفر گناهان جمعی: ملاک تشخیص این نوع مصائب، فراگیر بودن، نبود فرصت بازسازی و نابودی جمعی می باشد. 3- مصائب کیفر گناهان شخصی: ملاک تشخیص این نوع مصائب، فراگیر نبودن، ناتوانی در تغییر مصیبت، برطرف شدن مصیبت با توبه و بازگشت به خداوند و تبدیل شدن مصیبت به خوشی پس از توبه می باشد. مشروح مستند ملاک های یاد شده را باید در متن مقاله جستجو کرد.
Machine summary:
در این گونه پدیدهها انسان نمیداند این مصیبت و گرفتاری آزمون الهی است یا بازتاب اعمال خودش؟ سؤال اساسی مقاله این است که آیا راهی برای تشخیص و تفکیک مصیبت و گرفتاری آزمونی از مصیبت و گرفتاری بازتابی و کیفری وجود دارد یا نه؟ در اندیشۀ دینی، خالقی علیم و حکیم جهان هستی از جمله انسان را با هدفی خاص آفریده است که همۀ هستی در آن مسیر حرکت میکنند: ولله ملک السماوات والأرض وإلی الله المصیر (نور/ 42) و انسان نیز به ناچار در همان مسیر پیش میرود و به ملاقات خداوند نائل میشود: یا أیها الإنسان إنک کادح إلی ربک کدحا فملاقیه (انشقاق/ 6)، با این تفاوت که هدف از خلقت انسان باید با تلاش اختیاری خود او تحقق یابد: وما خلقت الجن والإنس إلا لیعبدون (ذاریات/ 56) و هر تلاش اختیاری برای تحقق هدفی انجام میگیرد که برای اطمینان به تحقق هدف نیازمند به آزمونی از فاعل میباشد.
باتوجه به اینکه انسان نسبت به رفتار زشت خود و انگیزههای آن از هر شخص دیگری آگاهتر است: بل الإنسان علی نفسه بصیرة٭ ولو ألقی معاذیره (قیامت/14ـ 15)، در مواردی خود اعتراف میکند که آنچه به سرش آمده نتیجۀ عملکرد اوست: «و میگویند: "اگر ما گوش شنوا داشتیم یا تعقل میکردیم، در میان دوزخیان نبودیم"» (ملک/ 10) و در مواردی با توجه به مجموعۀ شرایط به این نتیجه میرسد که آنچه اتفاق افتاده آزمون الهی است: موسی از قوم خود، هفتاد تن از مردان را برای میعادگاه ما برگزید و هنگامی که زمینلرزه آنها را فرا گرفت [و هلاک شدند]، گفت: «پروردگارا!
ب) روایات در روایات نیز بر این نکته تأکید شده است که هدف آزمون الهی فراهم کردن زمینۀ تلاش بیشتر انسانها و استحقاق دریافت پاداش و ثواب است، برای نمونه امام علی میفرماید: فردی از شما نگوید: «خدایا از فتنه به تو پناه میبرم»؛ زیرا کسی نیست که در فتنهای نباشد ( نهج البلاغه، حکمت 93).