Abstract:
این تحقیق، که از نوع تحقیقات کاربردی است، با هدف بررسی روشهای تربیت عقلانی بر مبنای سخنان حضرت رضا انجام شده است، در این تحقیق تلاش شده به روش توصیفی- تحلیلی به این سوال پاسخ داده شود: روشهای تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانهای و تجزیه و تحلیل آنها به روش تحلیل محتوا، این نتایج به دست آمده است: به طور کلی بر مبنای سخنان امام رضا، روشهای تربیت عقلانی به دو دسته «روشهای تربیت عقل نظری» و «روشهای تربیت عقل عملی» قابل تقسیمبندی است. روشهای تربیت عقل نظری عبارتاند از: روش تفکّر(اندیشه ورزی)، روش علمآموزی(تعلّم) و روش تجربهاندوزی که اینها برای تربیت عقل نظری و تحقق نخستین هدف تربیت عقلانی(علم) هستند. ولی روشهای تربیت عقل عملی عبارتاند از: روش تزکیه نفس(روش خویشتن پالایی) و روشهای متناظر با مراحل تزکیه نفس که برای تامین دومین و سومین هدف تربیت عقلانی (ایمان و عمل) به کار میروند. مراحل روش تزکیه نفس عبارتاند از: غفلتزدایی (که خود شامل روشهای ذکر، موعظه و عبرت آموزی است)، توبه، زهد، مراقبه و محاسبه و تقوا.
Machine summary:
روشهای تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا روش تربیتی، راه رسیدن به یک هدف تربیتی است که در قلمرو تعلیم و تربیت، به عنوان یک علم دستوری و کاربردی، دربردارندۀ مفهوم «باید» است(بهشتی، 1386: 163).
عاقله اگر به کار افتد، مسائل و مطالب مجهول را به پاسخها و نتایج معلوم مبدل سازد، سیری جهتدار و هدفمند را پشت سر گذاشته است که «تفکر» نامیده میشود؛ پس تشخیص حق و خیر از باطل و شر که کارکرد عقل(نظری) است، به تلاش و فعالیت علمی آن، یعنی «فکر» بستگی دارد و ثمرهاش سالم ماندن از لغزشها و انحرافات نظری و عملی است (بهشتی،1386: 169)؛ از این رو امام رضا در تعبیری دقیق و عالمانه، عقل را چنین توصیف فرمودهاند: صدیق کل إمرء عقله و عدوه جهله.
همچنین امام رضا فرمودهاند: خداوند از این جهت عقل را در نهاد بندۀ خود ودیعه نهاد که او را روزی از مهلکه (گمراهی و فتنههای دنیوی) نجات میدهد (اخبار و آثار حضرت امام رضا، ص 255؛ مسندالامام الرضا، ج1، ص4؛ بحارالانوار، ج1، ص88؛ میزان الحکمه، ج6، ص 395).
ایمان را در کنار عقل قرار دادهاند و مؤمن عاقل و فهیم را مورد تأیید دانسته اند، اینها همه دلالت بر اهمیت روش تعقل در تربیت عقلانی دارد که از کلام امام رضا استخراج شده است.
بر اساس این روایت نقل شده از امام رضا میتوان چنین استنباط کرد که، توکل به خداوند نیز نوعی ذکر قلبی و درونی است که انسان باید در امورش متوجه آن باشد و لحظهای از آن غافل نشود و همیشه و در همه حال خداوند متعال را ناظر بر نیات، اعمال و کردار خویش ببیند.