Abstract:
مشکلات آموزش عالی درپروسه دگرگونیهای سیاسی و اصلاحات اقتصادی و خواستهای جامعه علمی در بیشتر کشورهای اسلامی رو به وخامت گذاشته است. این مشکلات همچنین تحت تاثیر تحولات تکنولوژیک، سیاست جهانی شدن و عدم تعادل نیروهای سنتی در سطح بینالملل، بحرانزا شده است. پرسش اساسی که ما در پی پاسخ بدان هستیم این است که: چرا نقش و سهم نهاد وقف در حمایت از آموزش عالی در مصر جدید، به قهقرا گراییده است؟ و چگونه میتوان نقش موثر وقف در حل مشکلاتی که آموزش عالی به طور کلی و آموزش دانشگاهی به طور خاص با آن مواجه است را احیا کرد؟
Machine summary:
پیوندی که طی چند مرحله رخ داد که مرحله اول آن در پروسه انتقال از شیوه حکومت سنتی به مدرن از دوره محمدعلی پاشا حادث گردید در این دوره بار آموزش عالی که در حکومت قبلی بر دوش نیروهای مدنی (که بر پایه نظام اوقاف شکل یافته) بود به حکومت جدید واگذار شد و سهم اندکی نیز به مشارکت عناصر محلی اختصاص یافت اما این سهم نسبت به دوره قبل بسیار اندک بود.
هماکنون جوامع اروپایی و آمریکایی شاهد تحولات سهمگینی در بخش آموزش عالی به مدد مشارکتهای جامعه مدنی از طریق مؤسسات خیریه و انجمنهایی که درفراهمسازی منابع مالی بر نهادهای مشابه اوقاف اسلامی تکیه کرده، بوده است.
با وجود تعادل تاریخی میان این دو موج 129 و تمرکز نخبگان فکری فرهنگی و سیاسی جوامع ما در جامعه مدنی باید گفت این نخبگان در کشاکش موضوعات مدنی خیلی دیر به اهمیت نظام وقف و نقش آن در تأسیس شبکهای وسیع و متنوع از مؤسسات و فعالیتهای محلی در زمینههای مؤثر اجتماعی و حمایت عمومی از دولت، پی بردند.
. دوم: نظام وقف و آموزش در دولت قدیم و جدید مصر فرضیه اصلی در اینجا این است که پرداختن به آموزش با سطوح مختلف آن یکی از مسوولیتهای جامعه ـ و نه دولت قدیم ـ بوده است و حمایت مالی از امور آموزشی، با انجام اقدامات خصوصی و شخصی و اساسا از طریق نظام وقف به عمل میرسید.
تجارب مشابه برای پیریزی دولت جدید در کشورهای عربی و اسلامی که مصر از سالهای آغازین قرن نوزدهم سبقتدار آن شد معلوم میدارد که راهبردهای تأسیس این دولت جدید خود را ملزم به بازگشتی دقیق به اوضاع نظام میراثی وقف و نقشها و کارکردهای آن بهویژه در سایه حکومت سنتی میدانست.