Abstract:
به باور "مظاهر مصفا"، طولانیترین و متکلفترین ردیفها در شعر سنایی آمده است و کسانی که از سابقه اینگونه ردیفها در شعر سنایی آگاهند؛ از ردیفهای خاقانی تعجب نخواهند کرد. از آنجا که خاقانی از میان متأخرین عصر خویش تنها به سنایی باور دارد، آیا میتوان با ترتیب دادن مقایسه میان ردیفهای این دو شاعر، تأثر خاقانی از سنایی در عرصه موسیقی کناری شعر را نیز نشان داد؟ نوشته حاضر در حد توان در روشنگری این مهم کوشیده است.
Machine summary:
"از همینرو در این جستار "ردیف" به عنوان برجستهترین جلوه از خلاقیت هنری شاعر در تکرارهای مرئی در غزلهای سنایی و خاقانی، مورد بررسی قرار گرفته، چرا که «قافیه در مفهوم عام آن چیزی است که در شعر همه شاعران کلاسیک زبان فارسی، مورد استفاده یکسان است و اگر از پرهیز و پرواهایی که بعضی به تکرار در فاصلههای کوتاه داشتهاند و بعضی مانند شاعران سبک هندی، نداشتهاند؛ صرف نظر کنیم، همگان را در کاربرد قافیه در یک طرز میبینیم» (شفیعی، 1384: 407).
نتیجه از نظر توازن واژگانی که از همگونی کامل و بعضا غیرمعنایی یک یا چند واژه با توالی یکسان در جایگاه پس از قافیه میآید و ردیف نامیده میشود، خاقانی با نود و سه درصد ردیف فعلی، بهتر از سنایی (با شصت و سه درصد) عمل کرده است؛ ولی تذکر این نکته هم ضرور است که سنایی از لحاظ کاربرد ردیف در غزل، نسبت به شاعران سبک خراسانی، بازهم کارنامه قابل قبولتری دارد (رک.
برخلاف شیوه معمول تا قرن ششم هجری در شعر فارسی که ردیفها غالبا اسمی یا محدود به تکرار یک واژه و یا یک فعل بسیط میشود در غزلیات سنایی و خاقانی؛ ردیف واحدهای بزرگتری تا سطح یک جمله را دربر میگیرد که این مسأله در مورد سنایی، میتواند نقش ارزنده وی را در روند تکامل و توسعه ردیف، نشان دهد.
نتیجه اینکه در مورد شعر خاقانی، اگرچه، اوج بازی با ردیف است، گفته مصفا کاملا مورد تأیید است که، کسانی که از ردیفهای طولانی سنایی خبر داشته باشند؛ از ردیفهای متکلف و طولانی خاقانی، تعجب نخواهند کرد و این همان نکتهای است که تأثر خاقانی از سنایی در حوزه موسیقی کناری را ثابت میکند."