Abstract:
مفاخره یا فخرفروشی ، بخشی جدایی ناپذیر از زندگی اعـراب پـیش از اسـلام را تـشکیل می داد. افتخار به حسب و نسب درکنار تعصبات قبیله ای، پایه و اسـاس نظـام حـاکم بـر اندیـشة اعـراب جاهلی بود. این فخرفروشی ها به شکل های گوناگونی انجام می گرفت و برخی از آنهـا تبعـاتی در پـی داشت که تا سالها ادامه می یافت . منافره یکی از شیوههای مهم مفاخره با شرایط خاص خودش اسـت . وجود چنین سنتی در حال و هـوای جامعـة پـیش از اسـلام شـگفت انگیـز نیـست . آنچـه اهمیـت دارد، سربرآوردن دوباره و تداوم آن در دوران اسلامی و در پوششی جدید بود که آشکارکنندة واقعیت های بسیاری از تاثیر برخی سنت های جامعة جاهلی بر رفتار برخی مسلمانان نخستین است . هاشمیان، یکـی از مشهورترین خاندانهای قریش ، در متن منافرههای پیش و پس از اسلام واقـع بودنـد، و بـه دلیـل نقـش ویژهای که این خاندان در حوادث و وقایع داشتند، بررسی و تبیین سنت منـافره، بـدون در نظـر گـرفتن آنان، امکان پذیر نیست . دستاورد این پژوهش ، ضمن شناخت سنت منافره، نشان می دهد که چگونه این سنت با مولفه های جامعة پیش از اسلام، توانست با بهرهگیری از اختلافهای مسلمانان دوباره سربرآورد و با تغییر شکل ، اما با حفظ محتوا، به راه خود ادامه دهد و حتی جریانساز شود.
Machine summary:
دشمنی ها و جنگ هـای ابوسفیان با پیامبر(ص)، معاویه با امام علی (ع)، و یزید با امام حسین (ع)، که بیشتر تاریخ همزمانـشان را دربرگرفت ؛ یا این که خلیفة دوم در استدلال عدم انتخاب امام علی (ع) بـه جانـشینی پیـامبر ، بـه (ص) ابن عباس می گوید: «عرب (قریش ) نمی پذیرد که علاوه بر نبوت، خلافت هـم در میـان هاشـمیان باشد»،١ نمایانگر این واقعیت است که قریش ، به ویژه امویان، حتی بـا بـه دسـت گـرفتن قـدرت سیاسی ، شکست های پیشین خود را در تفاخرطلبی با هاشمیان، فراموش نکردهاند و هر زمان کـه فرصت می یافتند، در پی جبران آن بودند.
گروه شاهد و ناظر دست ابن عباس را که در اواخر عمرش نابینا شده بود، گرفتند تا او را از مجلس بیرون ببرند؛ اما عبدالله بن زبیر دوباره او را مورد خطاب قرار داد وگفت : «به خدا قسم همة مـردم می دانند که من پیشروندهای هستم که عقب نمی ماند من پسر حواری (زبیر) و صـدیق هـستم کـه دارای فضل و شرف والایی است و بهتر از بندة آزاد شـده اسـت ؛ و منظـورش از بنـدة آزاد شـده، عباسبن عبدالمطلب بود که در جنگ بدر به همراه مشرکان برضد مسلمانان شرکت کرد و اسیر و با پرداخت فدیه آزاد شد».
در حـالی کـه هاشمیان نیز بر اساس معیارهای فضیلت و حتی ویژگی های شخـصی یکـسان نبودنـد: ابولهـب از بنی هاشم بود، اما در قرآن مورد خشم و عذاب خدا قرار گرفته است ؛ یا بنا به روایتی از امام محمد ________________________________________________________________ ١ محمدبن سعد، همان، ج٤، ص١٠.